تحسین شهامت نویسنده ای كه می توانست هر لحظه اشتباه كند
به گزارش قائم حمیدرضا قلیچ خانی در نشست رونمایی از کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» اظهار داشت: «در خوشنویسی اشکال اینجاست که اگر مؤلفان می خواستند منتظر بمانند تا در باب هر یک از این خوشنویسان از یاقوت مستعصمی تا ابن بواب و... آثاری گردآوری شود و بعد قدم هایی بردارند، شاید این اتفاق به ۵۰ سال بعد موکول می شد. ازاین رو شهامت نویسنده را ستایش می کنم که با دسترسی اندک به منابع توانسته است این اثر را بنویسد.»
به گزارش قائم به نقل از خبر آنلاین، مراسم رونمایی از کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» نوشته علیرضا هاشمی نژاد عصر روز گذشته، سه شنبه ۱۱ خرداد با حضور علی سرابی، قائم مقام مرکز طبع و نشر قرآن کریم، محمدحسین حسنی، رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور، مهدی بابایی، مدیر اجرایی دارالکتابه و تعدادی از اساتید خوشنویسی در خبرگزاری ایکنا برگزار گردید. محمدحسین حسنی در ابتدای مراسم ضمن اشاره به فعالیتهای سازمان قرآنی اظهار داشت: «این سازمان در کنار فعالیتهای قرآنی دیگر، توجه به هنر قرآنی را هم در اولویت قرار داده و جشنواره ای را در حوزه کتابت قرآن کریم و هنر خوشنویسی که رابطه عمیقی با قرآن دارد، در فضای دانشجویی برگزار می نماید.» او با بیان اینکه «جشنواره کتابت قرآن کریم متفاوت با دیگر جشنواره های مشابه است»، اضافه کرد: «تفاوت جدی کتابت قرآن کریم در این جشنواره با مجموعه کارهای پرارزش دیگری که از جانب نهادها و سازمان های مختلف انجام می شود در داشتن نگاه تربیتی است، علاوه بر این که دانشجویان در فضای مسابقه با یکدیگر رقابت می کنند و مهارت آموزی آنها هم ارتقا می یابد.» تنوع نظرات و دایره گسترده آنها، خواننده ناآشنا را گرفتار سوال و اشکال می کند محمدحسن سمسار، محقق و تاریخدان در ادامه این مراسم درباره اهمیت و جایگاه خط نسخ در ایران اظهار داشت: «قلم نسخ برای ما ایرانیان قلم قدسی به حساب می آید و متون مذهبی را با آن می نویسیم. این سنت از زمان بسیار قدیم در ایران معمول بوده است که خط ویژه ای برای متون مذهبی داشته باشیم. ما قبلاً هم خط دین دبیره را داشتیم که با آن مطالب دینی را می نوشتند و خط نسخ در دوره اسلامی جایگزین آن شد.» او ضمن اشاره به اینکه کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» را به دو بخش تقسیم می کند، افزود: «بخشی که مقدمه مفصل و پرزحمتی برای نوشته شدن داشته است و می دانم که نویسنده منابع بسیاری را برای تدوین این مقدمه دیده و وقت بسیاری را صرف کرده است اما درخواستی از نویسنده دارم. وقتی کتاب هایی از این دست که اطلاعات کلی درباره خوشنویسی می دهد، مقدمه ای با نظرات تعداد بسیار زیادی از محققان دارد برای کسی که با هنر خوشنویسی ایران چندان آشنا نیست، کمی گیج کننده می شود و امانتداری نویسنده در نقل نظریات برای تدوین مقدمه، خودِ نظریات را گرفتار اشکال می کند. چونکه تفاوت دیدگاه هایی وجود دارد و این تضاد نظریات برای افرادی که می خواهند از پیشینه خوشنویسی آگاه شوند، ایجاد مشکل و سؤال می کند.» سمسار ضمن اشاره به نظر آنه ماری شیمل درباره کتابت اظهار داشت: «این محقق نوشته است مسلمانان معتقدند برای بزرگداشت کلام خداوند، کتاب قرآن باید در قطع بزرگ نوشته شود. او وقتی نظرش را تکمیل می کند، می گوید اما یک قرآن به ابعاد ۷ در ۱۱ سانتی متر از دوره مورد بحث وجود دارد. من بعنوان کسی که دست کم ۶۰ سال است با نسخه های خطی سروکار دارم تا امروز ندیده ام که قرآنی با آن کوچکی در دوره مورد بحث این محقق، معرفی شده باشد. آیا این قرآن از دیدگاه او به دوره مورد نظر تعلق داشته یا او بدون آگاهی از این که امکان تطبیق زمانی آن نسخه با زمانی که او اثر را بررسی می کند، وجود دارد یا خیر، این نکته را مطرح کرده است؟ یا اینکه مانند خیلی از نسخه های سرزمین های اسلامی امکان دارد ظن قلب وجود داشته باشد؟ این هاست که باعث می شود نظریه کمی سست شود و این برای افراد کم تجربه مضر است و نشر آن امکان دارد سبب خطا و اشتباه شود.» «توصیه من بعنوان کسی که پیشینه ای در این حوزه دارم، این است که این اثر به صورت دایرة المعارفی و مقطعی در محدوده زمان و نوع نگارش و قلم مورد نظر صورت گیرد تا کار بنیادینی باشد. چونکه تجربه من نشان داده است کار مقطعی اثرگذارتر از کار عمومی است.» بخش پایانی صحبت های سمسار بود. برای بررسی پیشینه خط نسخ، هر لحظه امکان دارد در معرض اشتباه و خطا قرار بگیریم در ادامه این مراسم مرتضی کریمی نیا، استاد مطالعات قرآنی و محقق نسخه های خطی قرآن اظهار داشت: «آن چه مرا با این کتاب پیوند می زند و باعث می شود نمی توانم آنرا نخوانم یا چیزی درباره اش نگویم، این است که من عاشق تاریخ کهن هستم و هر چه این تاریخ کهنه تر باشد برایم جذابتر است. ازاین رو قرآن های کتابت شده در قرون نخست را بررسی می کنم و این قرآن ها سهم عمده ای در پژوهش آقای هاشمی نژاد داشته است.» او با تکیه بر اینکه «بررسی موضوعی که تابحال روی آن کار نشده و تنوع زیادی داشته است، دشوار است»، افزود: «به ویژه خط نسخ که خیلی از نمونه های قدیمی آن امروزه در دسترس نیست یا از میان رفته است و نویسنده برای انجام چنین پژوهشی باید حداقل ۷۰ تا ۸۰ درصد منابع ساخته شده درباره این خط را پیش چشم خود داشته باشد تا بتواند آنها را با یکدیگر مقایسه کند.» کریمی نیا در ادامه بیان نمود: «نسخ در دو معنا به کار می رود و خیلی وقت ها منظور خطی است که کوفی نیست. یعنی مدور است و تیزی و گوشه های خط کوفی را ندارد. از این جهت نسخ دوره های قدیم با نسخ امروز هیچ شباهتی ندارد و شامل همه انواع خطوط شامل ریحان، محقق، طوقی، ثلث و... می شود. به تمام خطوط غیرکوفی میتوان نسخ گفت اما از منظر دیگر وقتی به قرون نخست سر می زنیم، نسخ به این معنا بیشتر به کار می رود. مانند خط ابن بواب که هرچند چندان به نسخ نمی خورد اما آنرا نسخ می نامند.» او ضمن اشاره به اینکه «ایرانیان وقتی نخستین بار با خط و حروف عربی آشنا شدند، تلاش کردند با این خط عربی کتابت کنند و لزوماً با خط کوفی شروع نکردند»، اضافه کرد: «به نظر می رسد نمی توانیم شروع خط نسخ را از آغاز قرن سوم در نظر بگیریم. یعنی بگوییم تا آن زمان ایرانی ها با خط کوفی می نوشتند، ولی از اواخر قرن چهارم آغاز به نسخ نویسی کردند. اگر به نمونه قرآن های خط حجازی دقت کنیم، این قرآن ها برای ما راحتتر قابل خواندن هستند تا قرآن های کوفی. ازاین رو کتابت نسخ یک دفعه در قرن سوم یا چهارم ابداع نشده است، بلکه پیشینه ای از قرن اول دارد و این تکاملی که در قرن چهارم می بینیم به آن تشخصی در مقابل خط کوفی داده اما همچنان غایب نبوده است؛ ازاین رو میتوان پیشینه خط نسخ را کمی عقب تر برد.» او با بیان اینکه «ما باید به تفاوت ایرانیان یعنی فارسی زبانان منطقه خراسان، ماوراءالنهر تا ترکستان و منطقه غرب ایران شامل عراق تا فارس توجه کنیم»، افزود: «خیلی از تفاوت های فرهنگی در آغاز اسلام بین دو منطقه وجود داشته که در کتابت، زبان، واژگان و تولید کتاب هم خویش را نشان داده است. در کتابت های کوفی منطقه خراسان در قرون نخست، سنت کتابت پیوسته را دوست نداشتند یعنی بین حروف فاصله های یک اندازه بگذاریم و اگر کلمه ای در انتها سطر جای نگرفت، آنرا بشکنیم و به سطر بعدی انتقال دهیم. خراسانی هایی که از قرن سوم آغاز به تبعیت از کتابت پیوسته کردند، وقتی به خط نسخ می رسند اصرار دارند که کلمه ای را نشکنند اما در منطقه عراق کلمات را می شکنند و این تفاوت هایی است که میتوان در تطور نسخ درنظر گرفت.» سخنران بعدی حمیدرضا قلیچ خانی، پژوهشگر نسخه های خطی بود که اظهار داشت: «در حوزه خط نسخ بستر کافی نداریم تا کار جامعی انجام دهیم، کار دشواری است و در هر لحظه می توانیم در مرز اشتباه و خطا قرار بگیریم. امکان دارد در یک کتابخانه به ۱۰ نسخه از یک سده برخورد نماییم که پیشتر ندیده ایم و همان ۱۰ نسخه برداشت ما را از آن سده و مکتب به هم بریزد. ازاین رو در پژوهش های حوزه خوشنویسی تا زمانی که همه منابع را شناسایی و بررسی نکنیم، همیشه احتمال خطا وجود دارد.» او اضافه کرد: «از بعضی از خوشنویسانی که در این کتاب از آنها یاد شده، فقط یک قرآن شناسایی شده است. در حالیکه مثلاً عبدالله عاشوررنانی، نساخ دوره قاجار قرآن را داریم که قرآن صدوسیزدهم را نوشته است. طبیعی است که اگر تک نگاری هم انجام دهیم از این تعداد قرآن باید ۴۰ نسخه را ببینیم و کار دشواری است که یکی دو نسخه را ببینیم و همان ها را مرجع قرار دهیم.» قلیچ خانی با بیان اینکه «در خوشنویسی اشکال اینجاست که اگر مؤلفان می خواستند منتظر بمانند تا در باب هر یک از این خوشنویسان از یاقوت مستعصمی تا ابن بواب و... کتاب هایی منتشر شود و آثاری گردآوری شود و بعد قدم هایی بردارند، شاید این اتفاق به ۵۰ سال بعد موکول می شد»، تصریح کرد: «بنابراین شهامت نویسنده را ستایش می کنم که با دسترسی اندک به منابع توانسته است این اثر را بنویسد.» قصدم تاریخ نگاری نبود علیرضا هاشمی نژاد، نویسنده اثر هم در این مراسم اظهار داشت: «در این اثر با رویکرد مشخصی وارد پژوهش شدم و به برخی از نکاتی که اشاره شد واقف بودم. اینکه باید نسخه ها دیده شوند را می دانستم و از محدودیت های آن آگاه بودم اما بخشی از کاری که انجام دادم ارتباطی به این محدودیت ها ندارد.» او ضمن اشاره به اینکه «من در بخشی از مقدمه به سیر تحول خط نسخ پرداختم و تاریخ در اینجا مورد بحث نیست و من تاریخ نگاری نکرده ام»، افزود: «همچنین نیازی نبود همه نسخه ها را ببینم، چونکه خوشبختانه ما نسخه هایی که معرف اوج تحولات سبکی هستند و نسخه هایی که سیر این تحول را نشان می دهند در دسترس داریم. ازاین رو در هر دوره کلیات این ماجرا در دسترس می باشد و عملاً غیر ممکن است که بخواهیم همه نسخه ها را بررسی نماییم.» هاشمی نژاد افزود: «ما در هیچ دوره و مقطعی گرفتار خلأ منابع نیستیم. بحث تاریخ نیست که به صورت جزئی بررسی شود. هدف بررسی تحولات است و این کتاب راهنمایی برای شناخت تحولات عمده خط نسخ است. در این اثر مشخص کردم که وقتی از نسخ حرف می زنم منظور خطی است که امروزه بعنوان نسخ می شناسیم. ازاین رو در این کتاب تلاش شده است تحولات سبک شناختی قلم نسخ بررسی شود که از پرکاربردترین اقلام، بخصوص در کتابت قرآن در ایران بوده است و با تاکید بر این رویکرد پدیده آمده است که قلم نسخ را واجد هویتی بصری می داند که کمابیش از سده هفتم قمری این قلم را با آن شاکله می شناخته اند.» در انتها این مراسم، کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» نوشته علیرضا هاشمی نژاد رونمایی گردید. ۵۸۲۵۹
منبع: قائم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب