ولایت امام علی(ع)، دستاویز وحدت یا انگیزه تفرقه؟
پیام غدیر خم چیست و چرا ابلاغ آن مهم است؟ چرا ولایت به حضرت علی (ع) سپرده شد؟ و دیگر پرسش های مهمی در این زمینه که آقاموسی صدر به آنها پاسخ گفته است.
در سالروز عید غدیر به بررسی سخنرانی های امام موسی صدر درباره واقعه غدیر پرداخته ایم. تفسیر امام صدر از معنای ولایتی که در این روز به امام علی (ع) واگذار شد، متفاوت و عمیق است. این در حالی ست که امام صدر منادی وحدت و مروج تقریب بین مذاهب بود.
مطالب این گزارش، منتخبی از سخنرانی های گوناگون آقا موسی صدر در سالهای حضور در لبنان و قبل از ربوده شدن و اسارتش است که به مخاطبان خبرآنلاین تقدیم می شود. سخنانی که در هر کدام از زاویه ای به واقعه غدیر و مفهوم ولایت و تکلیف ما در مقابل آن پرداخته است.
ساختن انسان ها و تمام کردن بنای امت، مسئولیت مهم و بزرگی که در غدیر واگذار شد
امام موسی صدر در سخنانی با عنوان «عید غدیر، عید ولایت» درباره تفسیر ماجرای غدیر و توضیح معنای ولایت که پیامبـر (ص) در این روز بر آن تاکید کرده می گوید:
«پیامبـر (ص)، بـه فـرمـان خداونـد، می کوشید تا مردم را تربیت کند و شخصیت آنان را بسازد و باورها و فرهنگ و اخلاق و کارهایشان را اصلاح نماید. برای رسیدن به این هدف، باید جامعه ای سالم و صالح به وجود آورد، برای اینکه انسان از جامعه‌ی خود تأثیر می گیرد. اگر جامعه‌ی قبیله ای جاهلیت نمی توانست انسان بسازد، پیامبر کوشید تا جامعه ای صالح پدید آورد و برای خلق چنین جامعه ای کوشید تا حکومت را به دست گیرد و در مدینه توانست حاکم شود. قرآن نیز این سلطه و فرمانروایی را به پیامبر عطا کرد: «النَّبِی أَوْلَی بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ.» این سلطه غیر از سلطه‌ی رسالت است، چون سلطه‌ی رسالت در جهت تبلیغ احکام است. سلطه‌ی دوم ولایت است، یعنی سلطه در تربیت و سازمان دهی و تأدیب مردم و تشکیل جامعه، به گونهای که اراده‌ی حاکم بر اراده‌ی مردم غلبه داشته باشد. این ولایت به پیامبر داده شد تا بتواند مردم را تأدیب و تربیت کند و آنان را از نو بسازد. این ولایت و سلطه‌ی پیامبر، نه سال و نیم طول کشید و شکی نیست که این مدت برای تربیت کامل مردم کافی نیست، برای اینکه انسان، همان گونه که می دانید، موجود پیچیده ای است و باورها، عادات، رفتارها، اعمال، اخلاق، روحیات و گرایش های گوناگونی دارد و اصلاح او نیازمند زمان درازی است. اینجاست که معنای اقدام پیامبر در انتقال این ولایت به علی (ع) روشن می َشود. پیامبر از مردم پرسید: «آیا من به شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟» گفتند: «آری.» فرمود: «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلِی مَولاهُ» (هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست.) یعنی او رهبر است و باید از او اطاعت کنید. او کسی است که به ساختن انسان ها و جامعه می پردازد و بنای امت را تمام می کند. این همان مسئولیت مهم و بزرگی است که در روز غدیر به امام علی واگذار شد.» دوست داشتن علی (ع) به تنهایی کافی نیست
امام صدر در سخنرانی دیگری با عنوان «ابلاغ پیام در غدیر خم» درباره جاودانگی روز غدیر و این واقعه می گوید:
«این روزهای جاویدان، همیشه در تاریخ ما باقی خواهد ماند. جهان دگرگون شده است، ولی این روز تغییری نکرده است. حاکمان بسیاری آمده اند و رفته اند، ولی این روز باقی است. اوضاع جامعه و مشکلات و انتخابات و دیگر شرایط، موجب نمی گردد که ما این روز را فراموش نماییم یا نسبت به آن کم توجه شویم.... اما سه نکته وجود دارد: شنیدن پیام، فهم پیام و عمل به پیام. ما و همه‌ی مسلمانان بدون استثنا این پیام را شنیده ایم. کسی که تاریخ و لغت و تفسیر و حدیث را مطالعه کند، این ندای پیامبر در گوش او طنین انداز می شود که «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلیٌّ مَولاهُ.» این سخن را شنیده ایم... در اینجا دوست دارم درباره‌ی کلمه‌ی «المولـی» توضیحی بدهم تـا وارد بحث دوم شویم. ای رسول خدا، ما فهمیدیم منظور شما از جمله‌ی «مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا عَلیٌّ مَولاهُ» در روز غدیر چیست؛ فهمیدیم که منظور شما این است که اطاعت از امام، مانند اطاعت از پیامبر، واجب است و همان گونه که شما به ما از خودمان سزاوارترید، علی نیز به ما از خودمان سزاوارتر است. حال می خواهیم بدانیم معنای ولایت و مولا چیست؟ همان معنایی است که از آیه‌ی زیر برمی آید: «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ.»
معنای «ولی» در این آیه، همان معنای «اولوالامـر» است در آیـه‌ی «أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الامْرِ مِنکُمْ.»
«ولی» و «اولوالامر» و «مولا» و «اولی» واژه های مختلف برای یک معنا هستند. ما اینگونه می فهمیم و شاخصه و رمز مذهب ما همین است. اگر تنها بگوییم ما علی را دوست داریم، هیچ کاری نکرده ایم؛ برای اینکه دوست داشتن علی به جهت آنکه یکی از دوده است، تکلیف و واجب قرآنی است، برای اینکه قرآن کریم فرموده است: «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إلاّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی.» آیا علی از خویشان و «ذوی القربی» نیست؟ مسلماً چرا. پس دوست داشتن ذوی القربی، قسمتی از اسلام است و هر که علی را دوست نداشته باشد، بدون تردید کافر است.
مسئله‌ی محبت و دوست داشتن، امر مسلمی است که هیچ کس با آن مخالف نیست و مسلمانان، همگی دوده را دوست دارند. بحث در ولایت و مولویت و اولوالامر بودن و ولی و اولی بودن از دیگران است. این بحثی اساسی است.»
پذیرفتن ولایت پیامبر (ص) و علی (ع) چه تأثیری در شما و زندگیتان دارد؟
امام صدر در ادامه بحث در همین سخنرانی درباره عمل کردن به مفهوم پیام غدیر می گوید:
«ما سخن پیامبـر را شنیدیـم و درک کردیم. حال بـاید بـه آن عمل نماییم. راهی جز عمل کردن پیش رو نداریم. به چه عمل کنیم؟ خداوند می خواهد که شما تابع خواست و اراده و هوس و خودخواهی خویش نباشید. از شما می خواهد رها و آزاد نباشید. بله، در مقابل خدا آزاد نباشید. بنابراین، بحث عمل کردن است، ای بـرادران، کافـی نیست کـه تنها بگوییم ولیّ ما خدا و پیامبر است و کسانی که ایمان آورده اند و نماز برپا می دارند و درحال رکوع زکات می دهند. ولیّ شما خداست. یعنی چه؟ ولیّ شما پیامبر است. یعنی چه؟ ولیّ شما امام است. یعنی چه؟ شما وقتی می خواهید چیزی بخورید یا بیاشامید یا رفتاری یا برخوردی کنید، آنرا برمبنای منافع و خواست و هوس خود انجام می دهید. یعنی برمبنای اراده و آزادی خود رفتار می کنید. در این صورت فرق میان شما و غیر شما چیست؟ شما می گویید علاوه بر آنکه مانند دیگران به ولایت خدا و ولایت پیامبر ایمان دارید، به ولایت علی نیز ایمان دارید. پذیرفتن ولایت خدا چه تأثیری در شما دارد؟ پذیرفتن ولایت پیامبر و علی چه تأثیری در شما دارد؟ ادای واجبات و دوری از محرّمات کافی نیست، برای اینکه این ها اطاعت پروردگار است. اطاعت از پیامبر و اولوالامر چه می شود؟ باید کارها و حرکت ها و گام های ما برخاسته از ولایت و الهام گرفته از آن باشد. در این صورت است که زندگی ما با زندگی دیگران متفاوت خواهد بود. وگرنه گفتنِ این که «علی ولیّ خداست» چه سودی دارد؟ اگر پنجاه هزار بار با زبان بگویی: «أَشهَدُ أنَّ عَلیاً وَلیُّ اللهِ» ولی قلب تو چنین شهادتی ندهد، اگر با زبان بگویی ولیّ تو خدا و محمد و علی است، ولی دست تو نگوید که ولیّ اش خدا و پیامبر است، اگر گوش و چشم و پا و قلب و اعضای بدن تو نگویند ولیّ ما خداست و پیامبر و کسانی که ایمان آورده اند، دیگر ولایت چه معنایی دارد؟ آیا اسم ولایت اثر دارد؟ اسم هیچ اثری ندارد، برادران. من به خودم و شما، در اینجا و هر جا می گویم که دین در شکل فعلی آن، یعنی دین اسمی و زبانی، دین نیست و هیچ سودی ندارد و کاری از آن بر نمی آید...
اسلام باید محرّک ما و محرّک همه‌ی وجود ما باشد. ما باید در کارخانه‌ی اسلامی ساخته شویم. باید هر یک از ما به انسان جدیدی تبدیل گردد، یعنی انسان مسلمان؛ انسانی که از خدا و پیامبر و اولوالامر اطاعت می کند؛ انسانی که از خدا اطاعت می کند و ولیّ او خداست و از «کسانی که نماز می خوانند و همچنان که در رکوع اند، انفاق می کنند» اطاعت می کند. باید فعالیت ها و گرایش های ما برگرفته از آنان باشد. اسلام این است. تشیع این است. دین این است. ولایت این است. وگرنه دینی که چنین نباشد، هیچ نقشی و هیچ تأثیری ندارد.»
ولایت، مقامی که پس از پیامبر به جانشینش می رسد
امام موسی صدر در سخنرانی دیگری با عنوان «روز ولایت، روز امام علی(ع)» درباره چرایی انتقال مقام ولایت از پیامبر به شخصی دیگر می گوید: «می دانید که حضرت محمد(ص) آخرین پیامبر بود و امکان نداشت مقام نبوتش بعد از او به فرد دیگری برسد، ولی در مورد ولایتش چنین چیزی امکان دارد. ولایت دومین مقام پیامبر(ص) بود؛ یعنی مقام اجرائی و حکمرانی. وقتی دریافتیم که مسئولیت پیامبر(ص) همان ولایت بود، نتیجه می گیریم که او می بایست از همان اولین روزِ به عهده گرفتن ولایت، جانشین داشته باشد تا بطورمثال اگر در هنگام جهاد کشته می شد، کسی باشد که امانت را ادا کند و راه را ادامه دهد. از ین جهت، از همان اولین روز رسالت، این ولایت، یعنی قانون گذاری جزئی در قالب قانون گذاری کلی واجب شد. این ولایت، بی شک نیازمند نص بود تا امت رشد و پرورش یابد. بنابراین، دوره‌ی ولایت دوره ای محدود قرار داده شد، بـه گونه ای که از دوازده نسل فراتر نرفت. در احادیثی از پیامبر اکرم(ص) که بخاری و مسلم و ابوداود و احمد بن حنبل و حاکم و ابونعیم و ابن حجر و سیوطی و ملاعلی متقی آنها را نقل کرده اند، آمده است که پیامبر(ص) بارها فرمود جانشینان او دوازده نفرند. این دوره، دوره‌ی تربیت، یا به تعبیر امروزی، دوره‌ی انقلاب بود. این دوره، برای آن بود که امت بالنده شود و به جایگاهی برسد که بتواند مشکلات کوچک را پشت سر بگذارد و از اهداف و منافع شخصی فراتر رود.» چرا ولایت به حضرت علی (ع) سپرده شد؟
وی در ادامه همین سخنرانی درباره کسی که جانشین پیامبر در مقام ولایت می شود، توضیح می دهد: «حال این ولایت باید به فردی سپـرده شود؛ فردی که ولایت را برای خود غنیمت نشمارد، بلکه آنرا مسئولیت و وظیفه بداند و بگوید: «آیا به همین راضی باشم که مرا امیرالمؤمنین می گویند و با مردم در سختی های روزگارشان شریک نباشم؟ یا آنکه در سختی زندگی پیشوایشان نشوم؟» ولایت از آنِ کسی است که اینگونه باشد؛ کسی که دردهای امت را احساس کند و این احساس درد در سخنانش آشکار باشد. امام علی(ع) در یکی از خطبه های خویش از حمله‌ی دشمن به سرزمین های اسلامی در عصر خویش گلایه می کند و می گوید آنان به شهر انبار آمدند و آنجا را تصرف کردند و مرزداران را از آنجا راندند و حاکم آن شهر را کشتند. سپس می فرماید: «شنیده ام که هرکدام از آنها که بر زن مسلمانی یا بر زنی از اهل ذمّه داخل می شده، خلخال و دستبند و گردنبند و گوشواره اش را می ربوده و آن زن جز آنکه «إنّا لله وَإنّا إلَیهِ راجِعُون» گوید و از او ترحم جوید، چاره ای نداشته است و آنها پیروزمندانه با غنایم، بی آنکه زخمی بردارند یا قطره ای از خونشان ریخته شود، بازگشته اند. اگر مرد مسلمانی بعد از این رسوایی از این اندوه بمیرد، نه فقط نباید ملامتش کرد، بلکه مرگ را سزاوارتر است.» ای شگفتا... او اینگونه ماجرایی را که در گوشه ای از جهان اسلام رخ داده، شرح می دهد. این، احساس یک حاکم است. این، احساس یک ولیّ است. این، احساس قلب کسی است که از دردهای امت خویش رنج می برد و همین احساس است که او را شایسته‌ی ولیّ بودن می کند.» دعا می نماییم که دوست داشتن امام را عاملی برای تفرقه و دوری از هم قرار ندهیم این گزارش را با این سخن از امام موسی صدر به انتها می بریم که می گوید: «از خداوند می خواهیم که این روزها را بر ما مبارک گرداند و ما را از کسانی قرار دهد که علی را در عرصه‌ی رسالت و دین یاری می کنند، نه این که او را دوست داشته باشیم و این دوست داشتن را عامل تفرقه و دورشدن از یکدیگر قرار دهیم، چونکه چنین محبتی جز آزردن محبوب نیست.» /6262
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب