تحسین شهامت نویسنده ای كه می توانست هر لحظه اشتباه كند
به گزارش قائم حمیدرضا قلیچ خانی در نشست رونمایی از کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» اظهار داشت: «در خوشنویسی اشکال اینجاست که اگر مؤلفان می خواستند منتظر بمانند تا در باب هر یک از این خوشنویسان از یاقوت مستعصمی تا ابن بواب و... آثاری گردآوری شود و بعد قدم هایی بردارند، شاید این اتفاق به 50 سال بعد موکول می شد. بدین سبب شهامت نویسنده را ستایش می کنم که با دسترسی اندک به منابع توانسته است این اثر را بنویسد.»
به گزارش قائم به نقل از خبر آنلاین، مراسم رونمایی از کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» نوشته علیرضا هاشمی نژاد عصر روز گذشته، سه شنبه ۱۱ خرداد با حضور علی سرابی، قائم مقام مرکز طبع و نشر قرآن کریم، محمدحسین حسنی، رییس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور، مهدی بابایی، مدیر اجرائی دارالکتابه و تعدادی از اساتید خوشنویسی در خبرگزاری ایکنا اجرا شد. محمدحسین حسنی در ابتدای مراسم با اشاره به کارهای سازمان قرآنی اظهار داشت: «این سازمان در کنار کارهای قرآنی دیگر، توجه به هنر قرآنی را نیز در اولویت قرار داده و جشنواره ای را در زمینه کتابت قرآن کریم و هنر خوشنویسی که رابطه عمیقی با قرآن دارد، در فضای دانشجویی برگزار می نماید.» او با اشاره به اینکه «جشنواره کتابت قرآن کریم متفاوت با دیگر جشنواره های مشابه است»، اضافه کرد: «تفاوت جدی کتابت قرآن کریم در این جشنواره با مجموعه کارهای باارزش دیگری که از طرف نهادها و سازمان های مختلف انجام می شود در داشتن نگاه تربیتی است، علاوه بر این که دانشجویان در فضای مسابقه با یکدیگر رقابت می کنند و مهارت آموزی آنها نیز ارتقا می یابد.» تنوع نظرات و دایره گسترده آنها، خواننده ناآشنا را گرفتار سوال و اشکال می کند محمدحسن سمسار، محقق و تاریخدان در ادامه این مراسم درباره اهمیت و جایگاه خط نسخ در ایران اظهار داشت: «قلم نسخ برای ما ایرانیها قلم قدسی شمرده می شود و متون مذهبی را با آن می نویسیم. این سنت از زمان بسیار قدیم در ایران معمول بوده است که خط ویژه ای برای متون مذهبی داشته باشیم. ما قبلاً هم خط دین دبیره را داشتیم که با آن مطالب دینی را می نوشتند و خط نسخ در دوره اسلامی جایگزین آن شد.» او با اشاره به اینکه کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» را به دو بخش تقسیم می کند، افزود: «بخشی که مقدمه مفصل و پرزحمتی برای نوشته شدن داشته است و می دانم که نویسنده منابع بسیاری را برای تدوین این مقدمه دیده و وقت بسیاری را صرف کرده است اما درخواستی از نویسنده دارم. وقتی کتاب هایی از این دست که اطلاعات کلی درباره خوشنویسی می دهد، مقدمه ای با نظرات تعداد بسیار زیادی از پژوهشگران دارد برای کسی که با هنر خوشنویسی ایران چندان آشنا نیست، کمی گیج کننده می شود و امانتداری نویسنده در نقل نظریات برای تدوین مقدمه، خودِ نظریات را گرفتار اشکال می کند. برای اینکه تفاوت دیدگاه هایی وجود دارد و این تضاد نظریات برای افرادی که می خواهند از پیشینه خوشنویسی آگاه شوند، ایجاد مشکل و سؤال می کند.» سمسار با اشاره به نظر آنه ماری شیمل درباره کتابت اظهار داشت: «این محقق نوشته است مسلمانان معتقدند برای بزرگداشت کلام خداوند، کتاب قرآن باید در قطع بزرگ نوشته شود. او وقتی نظرش را تکمیل می کند، می گوید اما یک قرآن به ابعاد ۷ در ۱۱ سانتی متر از دوره مورد بحث وجود دارد. من بعنوان کسی که دست کم ۶۰ سال است با نسخه های خطی سروکار دارم تا امروز ندیده ام که قرآنی با آن کوچکی در دوره مورد بحث این محقق، معرفی شده باشد. آیا این قرآن از دیدگاه او به دوره مورد نظر تعلق داشته یا او بدون آگاهی از این که امکان تطبیق زمانی آن نسخه با زمانی که او اثر را بررسی می کند، وجود دارد یا خیر، این نکته را مطرح کرده است؟ یا اینکه مانند خیلی از نسخه های سرزمین های اسلامی ممکنست ظن قلب وجود داشته باشد؟ این هاست که سبب می شود نظریه کمی سست شود و این برای افراد کم تجربه مضر است و نشر آن ممکنست سبب خطا و اشتباه شود.» «توصیه من بعنوان کسی که پیشینه ای دراین زمینه دارم، این است که این اثر بصورت دایرة المعارفی و مقطعی در محدوده زمان و نوع نگارش و قلم مورد نظر صورت گیرد تا کار بنیادینی باشد. برای اینکه تجربه من نشان میدهد کار مقطعی اثرگذارتر از کار عمومی است.» بخش پایانی صحبت های سمسار بود. برای بررسی پیشینه خط نسخ، هر لحظه ممکنست در معرض اشتباه و خطا قرار بگیریم در ادامه این مراسم مرتضی کریمی نیا، استاد مطالعات قرآنی و محقق نسخه های خطی قرآن اظهار داشت: «آن چه مرا با این کتاب پیوند می زند و سبب می شود نمی توانم آنرا نخوانم یا چیزی درباره اش نگویم، این است که من عاشق تاریخ کهن هستم و هر چه این تاریخ کهنه تر باشد برایم جذابتر است. بدین جهت قرآن های کتابت شده در قرون نخست را بررسی می کنم و این قرآن ها سهم عمده ای در پژوهش آقای هاشمی نژاد داشته است.» او با تاکید بر اینکه «بررسی موضوعی که تا حالا روی آن کار نشده و تنوع زیادی داشته است، دشوار است»، افزود: «به ویژه خط نسخ که خیلی از نمونه های قدیمی آن امروزه در دسترس نیست یا از میان رفته است و نویسنده برای انجام چنین پژوهشی باید حداقل ۷۰ تا ۸۰ درصد منابع تولید شده درباره این خط را پیش چشم خود داشته باشد تا بتواند آنها را با یکدیگر مقایسه کند.» کریمی نیا در ادامه بیان کرد: «نسخ در دو معنا به کار می رود و خیلی وقت ها منظور خطی است که کوفی نیست. یعنی مدور است و تیزی و گوشه های خط کوفی را ندارد. از این جهت نسخ دوره های قدیم با نسخ امروز هیچ شباهتی ندارد و شامل همه انواع خطوط شامل ریحان، محقق، طوقی، ثلث و... می شود. به تمام خطوط غیرکوفی می توان نسخ گفت اما از منظر دیگر وقتی به قرون نخست سر می زنیم، نسخ به این معنا بیشتر به کار می رود. مانند خط ابن بواب که هرچند چندان به نسخ نمی خورد اما آنرا نسخ می نامند.» او با اشاره به اینکه «ایرانیان وقتی نخستین بار با خط و حروف عربی آشنا شدند، اهتمام کردند با این خط عربی کتابت کنند و لزوماً با خط کوفی شروع نکردند»، اضافه کرد: «به نظر می رسد نمی توانیم شروع خط نسخ را از شروع قرن سوم در نظر بگیریم. یعنی بگوییم تا آن زمان ایرانیان با خط کوفی می نوشتند، ولی از اواخر قرن چهارم آغاز به نسخ نویسی کردند. اگر به نمونه قرآن های خط حجازی دقت کنیم، این قرآن ها برای ما آسان تر قابل خواندن هستند تا قرآن های کوفی. بدین سبب کتابت نسخ یک دفعه در قرن سوم یا چهارم ابداع نشده است، بلکه پیشینه ای از قرن اول دارد و این تکاملی که در قرن چهارم می بینیم به آن تشخصی در مقابل خط کوفی داده اما همچنان غایب نبوده است؛ بدین سبب می توان پیشینه خط نسخ را کمی عقب تر برد.» او با اشاره به اینکه «ما باید به تفاوت ایرانیها یعنی فارسی زبانان منطقه خراسان، ماوراءالنهر تا ترکستان و منطقه غرب ایران شامل عراق تا فارس توجه کنیم»، افزود: «خیلی از تفاوت های فرهنگی در شروع اسلام بین دو منطقه وجود داشته که در کتابت، زبان، واژگان و تولید کتاب هم خودرا نشان داده است. در کتابت های کوفی منطقه خراسان در قرون نخست، سنت کتابت پیوسته را دوست نداشتند یعنی بین حروف فاصله های یک اندازه بگذاریم و اگر کلمه ای در آخر سطر جای نگرفت، آنرا بشکنیم و به سطر بعدی انتقال دهیم. خراسانی هایی که از قرن سوم آغاز به تبعیت از کتابت پیوسته کردند، وقتی به خط نسخ می رسند اصرار دارند که کلمه ای را نشکنند اما در منطقه عراق کلمات را می شکنند و این تفاوت هایی است که می توان در تطور نسخ درنظر گرفت.» سخنران بعدی حمیدرضا قلیچ خانی، پژوهشگر نسخه های خطی بود که اظهار داشت: «در حوزه خط نسخ بستر کافی نداریم تا کار جامعی انجام دهیم، کار دشواری است و در هر لحظه می توانیم در مرز اشتباه و خطا قرار بگیریم. ممکنست در یک کتابخانه به ۱۰ نسخه از یک سده برخورد نماییم که قبل تر ندیده ایم و همان ۱۰ نسخه برداشت ما را از آن سده و مکتب به هم بریزد. بدین جهت در پژوهش های حوزه خوشنویسی تا زمانی که همه منابع را شناسایی و بررسی نکنیم، همیشه احتمال خطا وجود دارد.» او اضافه کرد: «از تعدادی از خوشنویسانی که در این کتاب از آنها یاد شده، فقط یک قرآن شناسایی شده است. در صورتیکه مثلاً عبدالله عاشوررنانی، نساخ دوره قاجار قرآن را داریم که قرآن صدوسیزدهم را نوشته است. طبیعی است که اگر تک نگاری هم انجام دهیم از این تعداد قرآن باید ۴۰ نسخه را ببینیم و کار دشواری است که یکی دو نسخه را ببینیم و همان ها را مرجع قرار دهیم.» قلیچ خانی با اشاره به اینکه «در خوشنویسی اشکال اینجاست که اگر مؤلفان می خواستند منتظر بمانند تا در باب هر یک از این خوشنویسان از یاقوت مستعصمی تا ابن بواب و... کتاب هایی منتشر شود و آثاری گردآوری شود و بعد قدم هایی بردارند، شاید این اتفاق به ۵۰ سال بعد موکول می شد»، اشاره کرد: «بنابراین شهامت نویسنده را ستایش می کنم که با دسترسی اندک به منابع توانسته است این اثر را بنویسد.» قصدم تاریخ نگاری نبود علیرضا هاشمی نژاد، نویسنده اثر نیز در این مراسم اظهار داشت: «در این اثر با رویکرد مشخصی وارد پژوهش شدم و به برخی از نکاتی که اشاره شد واقف بودم. اینکه باید نسخه ها دیده شوند را می دانستم و از محدودیت های آن آگاه بودم اما قسمتی از کاری که انجام دادم ارتباطی به این محدودیت ها ندارد.» او با اشاره به اینکه «من در قسمتی از مقدمه به سیر تحول خط نسخ پرداختم و تاریخ در اینجا مورد بحث نیست و من تاریخ نگاری نکرده ام»، افزود: «همچنین نیازی نبود همه نسخه ها را ببینم، برای اینکه خوشبختانه ما نسخه هایی که معرف اوج تحولات سبکی هستند و نسخه هایی که سیر این تحول را نشان می دهند در دسترس داریم. بدین سبب در هر دوره کلیات این ماجرا دردسترس است و عملاً نا ممکن است که بخواهیم همه نسخه ها را بررسی نماییم.» هاشمی نژاد افزود: «ما در هیچ دوره و مقطعی گرفتار خلأ منابع نیستیم. بحث تاریخ نیست که بصورت جزئی بررسی شود. هدف بررسی تحولات است و این کتاب راهنمایی برای شناخت تحولات عمده خط نسخ است. در این اثر مشخص کردم که وقتی از نسخ حرف می زنم منظور خطی است که امروزه بعنوان نسخ می شناسیم. بدین سبب در این کتاب تلاش شده است تحولات سبک شناختی قلم نسخ بررسی شود که از پرکاربردترین اقلام، خصوصاً در کتابت قرآن در ایران بوده است و با تاکید بر این رویکرد پدیده آمده است که قلم نسخ را واجد هویتی بصری می داند که کمابیش از سده هفتم قمری این قلم را با آن شاکله می شناخته اند.» در آخر این مراسم، کتاب «فراز و فرود نسخ نویسی در ایران» نوشته علیرضا هاشمی نژاد رونمایی گردید. ۵۸۲۵۹
منبع: qawem.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب