تعزیت آفتاب به روایت ادبیات داستانی؛(۵)
کتاب آه، بازخوانی روان، سلیس و مستند از مقتل نفس المهموم
باسین حجازی در «کتاب آه» کوشیده با بازخوانی مستند، متقن و روان از مقتل معتبر نَفَسُ المَهموم یه عنوان یکی از قابل اعتانترین مقاتل شهادت اباعبدالله، مخاطب خویش را میهمان جهانی از ادبیات عاشورایی می کند که قصل فصل آن از زیبایی و عشق کوشش برای بازتاب حریت و انسانیت سخن می گوید.
قیام امام حسین(ع)، حماسه کربلا و نقطه اوج آن واقعه عاشورا، چنان عظیم و سترگ است که از سال ۶۱ هجری قمری نه تنها تا به امروز که تا ابدیت هستی و زیست بنی آدم در این جهان اثیری به خواست و مشیت الهی مستمر باشد به جهت عظمت رخدادش، همواره نقل روایت خاص و عام مردم جهان و بخصوص جامعه مسلمانان بوده، هست و خواهد بود.
در این هم تردیدی وجود ندارد که زمینِ آیین، فرهنگ و آنچه که تمدن ایران را در جهان، نمونه گون و نادر کرده است تنها یک سپهر دارد، به نام ادبیات. عمیق ترین و گسترده ترین آسمانی که همواره با بارش های ممتد، بی شمار و حاصلخیزش زمین تمدن ایرانی را بارور و حاصلخیز نگه داشته است.
اینگونه است که ایران بعنوان یکی از سرآمدترین قافله سالاران تمدن ساز جهان شناخته می شود. از کوچک و بزرگ در هر جای این زمین اثیری وقتی صحبت از سده ها، قرن ها و هزاره های تاریخ تمدن و فرهنگ بشر می شود وقتی نام ایران به میان می آید، همگان تمام قد می ایستند و کلاه از سر برمی دارند.
جهان بی کران ادبیت ادبیات و قله نشینی مفاهیم مذهبی و آیینی
در گذار و گذر از فراز و فرود خلق آثار ادبی با قلم بزرگان ادبیات ایران؛ نثر ادبی از آن دست تولیداتی ست که همسو با قدمت و درازنای ادبیات ایران نه تنها سابقه و جایگاه درخشانی را به خود مختص کرده است که عرصه سپهر فرهنگ ادبیات ایران را هم ستاره باران خود کرده است.
تلالو این درخشش تا جایی بوده که حتی با پاقدم فرزند خَلَف نثر ادبی که از آن به گونه ادبیات داستانی یاد می نماییم هم حتی با وجود متر، معیار و چارچوب های غربی اش باز هم در منقاش قلم نویسندگان ایرانی بازتاب دهنده همان شکوه، جلال و فرهی پیشینیان ادبیات ایران در حوزه نثر ادبی است.
رسایی سخن، بلاغت قلم، شیوایی اندیشه و شیرینی زبان؛ همه و همه چارچوبی ست که نثر ادبی ایران را شکل داده و به خود مزین کرده است و حال بر قامت ادبیات داستانی کشورمان هم خوش نشسته است.
در میان تمامی عناوینی که بعنوان محور قلم بزرگان ادب فارسی، نثر ادبی را برای روایت اندیشه خود درنظر گرفته اند همراهی با تاریخ اسلام، بخصوص جهان تشیع و قافله سالار آن یعنی همان حماسه حسینی، واقعه عاشورا و قهرمانان دشت کربلا از مهم ترین موضوع هایی است که به قلم طبع آزمای نویسندگان در نثر ادبی و در ادامه در ادبیات داستانی معاصر کشورمان به امتحان نشسته است.
سخن به گزاف نیست اگر بگوییم خیلی از آنها در این آزمون سربلند بیرون آمده اند. سربلند نه تنها برای خود که برای ذاتِ ادبِ ادبیاتِ ایران و مخاطبانی که همواره در هر مقام، مجال، فکر و اندیشه ای خویش را هم دوش و هم گام با ادبیات دیده اند.
حال که این روزها درحال تجربه دهه نخست محرم ۱۴۰۰ خورشیدی (۱۴۴۳ قمری) بر آن شدیم تا در کنار تعزیت بر مقام شامخ حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفای ایشان در دشت کربلا، به معرفی آثاری از حوزه ادبیات داستانی ایران زمین که محملی برای روایت و استمرار نهضت حسینی شده اند بپردازیم.
پنجمین گزارش از سلسله گزارش های معرفی آثار شاخص ادبیات داستانی و عاشورایی کشورمان به کتاب زیبا، روان و درخشان «کتاب آه» که ترجمه ای آراسته و بی پیرایه از مقتل معتبر «نَفَسُ المَهموم» علامه شیخ عباس قمی به قلم یاسین حجازی اختصاص دارد.
دو مقتل متقن اهل تشیع
در سده ها و سالیان دور گذشته به جهت آنکه مسئله دانش و سواد در برخورد با آثار مکتوب به شکل امروزی میان تمامی مردم فراگیر نبود، علمای شیعه و محققان اصول فقهی، فصل مهمی از کار پژوهش و تحقیق را بر عهده داشتند و عصاره و چکیده پژوهش های خویش را با زبانی ساده در اختیار مردم قرار می دادند.
به همین سبب است که در برخورد با مقتل های قابل اعتنا و اعتماد در جریان چیستی و ماهیت شکل گیری نهضت قیام عاشورا و دیگر موارد تاریخ صدر اسلام همواره با آثاری بنیادین از نگاه مفهومی - محتوایی و البته ثقیل و سنگین در زبانِ روایت مواجه هستیم.
دو مقتلی که اهل تشیع بر آنها به جهت روایت تحریف نشده و وجود کمترین خطا در بازتاب حقیقت عاشورا تاکید می کنند نخست مقتل «لُهوف» سید ابن طاووس و دیگری مقتل «نَفَسُ المَهموم» اثر شیخ عباس قمی است. هر دوی این آثار به اعتنا و اعتقاد خیلی از علما و فقهای شیعه دو مقتل ماندگار از سیر تطور حوادث و اتفاقاتی است که در سال ۶۰ و ۶۱ هجری قمری بر امام حسین(ع) و یاران باوفایش گذشت.
اما عموم مخاطبان حتی در زمان حال که فراگیری علم، سواد و دانش در همراهی با آثار میان عموم مردم فراگیر شده است هم در مقایسه با زبان ادبی این مقاتل و درک مفاهیم آن با فراز و فرودهای گوناگونی مواجهند.
همین مهم بود که سبب شد تا یاسین حجازی منتقد ادبی، نویسنده و پژوهشگر متون دینی با بازخوانی مقتل نفس المهموم، روایت ادبی و زبان سنگین این مقتلِ راوی حادثه عاشورا را به شکل روان، ساده و مختص عموم مخاطبان در قامت «کتاب آه» قلمی کند.
کتاب آه؛ مقتلی برای اهالی امروز است
مقتل معتبر نفس المهموم به همت شیخ عباس قمی قریب به شش دهه گذشته به زبان فارسی برگردانده شده و همین عامل سبب شده است که ترجمه فارسی این اثر هم در برخورد با عموم مخاطبان به سبب ادبیات سنگین و ثقیل آن برای ارتباط گیری سخت باشد.
اما جایگاه اهمیت و ارزش مقتل ها به شکلی است که همواره عموم علاقه مندان برای درک و بازیافت حقیقت قیام اباعبدالله و نهضت عاشورا مهم ترین مراجع و منابع خویش را به دنبال همراهی با مقتل ها جستجو می کنند.
کتاب آه به قول یاسین حجازی نویسنده کتاب؛ مقتلی برای اهالی امروز است. در واقع یاسین حجازی در برخورد با متن چند پاره، متکثر و گاه روایت زمانی متخلل مقتل نفس المهموم؛ تلاش نموده است تا با چینش دقیق روایت های درهم تنیده آن مقتل برای مخاطب امروزی، خط سیر داستانی از مرگ معاویه تا وقایع پس از عاشورا، طی بازه زمانی مشخص از بیعت مردم با یزید بن معاویه تا بازگشت خاندان حسین بن علی(ع) به شهر مدینه را به مخاطب عرضه کند.
کتاب آه حاصل بازخوانی و ویرایش مقتل نفس المهموم است. کتابی که اغلب نقل های صحیح و مقاتل و کتب تاریخ را در خود گرد آورده و جز به جز حادثه شهادت حسین بن علی(ع) را از ۶ ماه قبل از روز حادثه عاشورای حسینی ثبت کرده است.
تلاش برای خواندن کتابی کمترشناخته شده
یاسین حجازی خود درباره این کتاب و خصوصیت هایی که سبب شد او کتاب را به رشته تحریر درآورد این گونه آورده است که: کتاب آه حاصل بازخوانی کتاب نفس المهموم است. کتاب آه برگرفته از حدیث امام جعفر صادق(ع) است که در ابتدای کتاب نفس المهموم ذکر شده است. وقتی با نفس المهموم آشنا شدم متوجه شدم که چقدر این نثر شیوا است. مثل گفتن داستان؛ داستانی که مطمئنم سراسر حقیقت است.
نویسنده کتاب آه در بخش دیگری از نوشتار خود یادآور شده: من در این کتاب تحلیل ها، حاشیه نویسی و توضیحات یا همه آنچه که کتاب را از پیشینه روایی داستانی دور می کند، کنار گذاشتم و به اصل قصه پرداختم. من در کتاب آه به حوادث پس از خروج امام از مدینه پرداختم و کوشیدم خط حادثه را پررنگ کنم. در این کتاب همه تصاویر، نامه ها و خطبه ها را بیرون آوردم تا سبب شود یک کتاب ناشناخته شاید خوانده شود. کتاب آه سرشار از ایماژ و دیالوگ است که طبیعتا این عناصر دراماتیک جوهره داستان را تقویت می کند. به همین خاطر، شباهت زیادی به رمان دارد.
حجازی در انتها هطاب به خوانندگان کتاب آه خاطرنشان کرده: در آخر کتاب هم نقشه ای وجود دارد که شامل همه مکان هایی ست که نامی از آن در کتاب برده شده است. این اثر همینطور دارای واژه نامه ای از کلمات دشوار کتاب و معنای آن است.
اگر بر من رحم نمی کنید، بر این طفل ترحم کنید
در آخر این نوشتار برای آشنایی بیشتر با قلم، زاویه نگاه و روایت کتاب آه؛ یکی از روایت های آن را مرور می کنیم:
صدای زنان به شیون بلند شد. حسین روی بگردانید. صدای طفلی شنید که از تشنگی می گرید، طفلی از آنِ خویش بود. شیرخواری بود، نامش عبدالله. او را بگرفت و اظهار داشت: ای مردم! اگر بر من رحم نمی کنید، بر این طفل ترحم کنید.
حرمله ابن کاهلِ اسدی تیری بیفکند که در گلوی طفل آمد و او را ذبح کرد. حسین بگریست و می اظهار داشت: خدایا! حکم کن میانِ ما و این مردمی که ما را خواندند تا یاری کنند، آن گاه ما را کشتند.
دو دست زیر گلوی او گرفت و چون پر شد، به آسمان پاشید و اظهار داشت: چون چشمِ خدا می بیند، آن چه بر من آمد سهل باشد. و خون او بر زمین ریخت و اظهار داشت: ای پروردگار! اگر نصرت را از آسمان بر ما بسته ای، پس بهتر از آن نصیب ما کن و از این ستمکاران انتقام ما را بگیر.
از اسب به زیر آمد و با غلاف شمشیر قبری کند و طفل را به خون بیاغشت و دفن کرد.
منبع: قائم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب