قائم فرهنگ مهدویت
قائم : فرهنگ مهدویت

شعر فاطمی را از بن بست دیوار و در بیرون بیاوریم

شعر فاطمی را از بن بست دیوار و در بیرون بیاوریم

شایسته است برای بیرون آوردن «شعر فاطمی» از بن بست «دیوار و در» و «فدک»، با دغدغه مندی و دانش و بینشی گسترده،  به تشریح و تبیین مولفه های شخصیتی این بانوی بزرگوار پرداخته شود تا در آینده شاهد ارجمندی و بالندگی هر چه بیش تر شجره طیبه شعر فاطمی باشیم.


با بازگشایی پرونده شعر فاطمی و بازخوانی شعرهایی که به اعتبار موضوع در شمار «فاطمی سروده ها» طبقه بندی شده اند، به این نتیجه می رسیم که گروهی از شاعران با حرکت در دایره بسته تکرار و تقلید و عدم تلاش شایسته در بازنمایی افق های جدید، بیشتر مصائب پایانی زندگی این بانوی بزرگوار را در مرکز توجه خویش قرار داده و از پرداختن به سایر ابعاد زندگی بانوی کوثر غافل مانده اند. شعرهایی با واژگان محدود، کلیدواژه های تکراری، مضامین سطحی و بیانی فقط توصیفی. در صورتیکه بزرگ نمایی یک فصل و پرداختن بیش از اندازه به یک مقطع از زندگی آن حضرت، ارائه تصویری محو، نیمرخ، و ناقص از بانوی بزرگواری است که به تعبیر حضرت قرآن «کوثر کثیر» است و سوره ها و آیات شریفه زیر در شأنش نازل شده است:
«سوره کوثر: بِسْمِ الله الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ، فَصَلّ‏ لِرَبِّکَ وَ انحَرْ، إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَر.»
«سوره انسان یا هل اتی (آیات۹-۸): وَ یطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَ یتِیمًا وَأَسِیرًا، إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّـهِ لانُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا.»
«سوره احزاب (آیه تطهیر: ۳۳): إِنَّمَا یُرِیدُ اللَه لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.»
«سوره شوری (آیه مودت: ۲۳): ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللَه عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّهًْ فِی الْقُرْبی‏ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَهًْ نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ.»
«سوره آل عمران (آیه مباهله: ۶۱): فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ الله عَلَی الْکاذِبینَ.»
پیامبر اکرم (ص) قبل از رحلت خویش با بیان روایات و احادیثی از قبیل حدیث «کساء»، «سفینه نوح»، «ثقلین» و ماجرای غدیر خم، به تبیین جایگاه والای حضرت فاطمه زهرا(س) پرداخته و حجت را بر مسلمانان تمام کردند.
بدیهی است پرداختن مبسوط و کامل به ابعاد مغفول مانده شخصیت حضرت زهرا(س) در شعر فاطمی محتاج نگارش هزاران مقاله و پژوهش است و در حوصله یک یادداشت نمی گنجد ولی اشاره لیست وار به برخی از این ابعاد و شاخصه ها امکان پذیر است که به پاره ای از این خاصیت ها اشاره می شود.
معرفی فاطمه زهرا(س)، بعنوان اسوه حسنه
این حقیقتی غیر قابل انکار است که ما در معرفی بزرگان دین بعنوان «اسوه و الگو»، در مواردی ناکام بوده و به بیراهه رفته ایم. یعنی تلاش نکرده ایم این انسان های کامل را آن گونه که شایسته و بایسته است به نسل امروز معرفی نماییم.
در مورد حضرت فاطمه زهرا (س) نیز چنین بوده است. البته از حق نباید گذشت که در کنار خیل مولودیه ها و مرثیه های سست و ضعیف، شاعران دین آگاه و روشن اندیشی نیز داریم که در بیان فضایل این بانوی بزرگوار سنگ تمام گذاشته و اشعاری بسیار ارجمند و فاخر سروده اند که قابل تقدیر و ستایش است. شاعران فرهیخته و دین آگاهی که با درک اقتضائات زمان و بهره مندی از دانش و بینش دینی، با زبان فاخر شعر به تبیین و تحلیل هنرمندانه ابعاد مغفول مانده زندگی حضرت زهرا(س) پرداخته اند که به غیرت و بصیرت دینی آنان باید آفرین و دست مریزاد گفت.
درست و کامل معرفی نکردن حضرت زهرا به خاطر «توقف در منزل محبت» و راه نبردن به ملکوت «معرفت» و به تعبیر ساده تر عدم شناخت کامل زندگی و فضایل ایشان است. تلفیق و ترکیب «محبت و معرفت» است که موجب «تبعیت و پیروی» عملی می شود. چنان که مقام معظم رهبری می فرماید: «باید هر حرف و کلمه و هر اشاره ای در زندگی این بزرگوار [فاطمه (ع)] برای ما یک سرمشق باشد. به محبت دورادور و احساس محبت اکتفا نکنیم؛ این احساس را در زندگی پیاده نماییم. اگر محبت نباشد، این رابطه عملی به وجود نمی آید. در سایه آن محبت می شود این پیوند و پیوستگی عملی را به وجود آورد. اما بدون این پیوستگی و پیوند عملی، اصل آن محبت زیر سؤال خواهد رفت: «قل ان کنتم تحبّون الله فاتّبعونی یحببکم الله»؛ دنباله محبت باید اطاعت و متابعت باشد.» (مقام معظم رهبری، ۱۷/۱۰/۱۳۶۹)
آری، متاسفانه گاهی در شعر فاطمی، نگاه تک بُعدی و جزیره ای منجر به ارائه تصویری غیرواقعی از حضرت زهرا(س) شده است. برای ارائه تصویری تمام رخ و کامل از «کوثر کثیر قرآن» لازم است زندگی آن حضرت را با مراجعه به منابع مُستند و موثق شیعی همچون قرآن، نهج البلاغه، احادیث و روایات، خطبه ها و کتاب های مرجع مورد مطالعه قرار دهیم و از استناد صرف به «گفته ها و شنیده ها» بپرهیزیم.
در ادامه سیمای نورانی و ملکوتی حضرت فاطمه زهرا(س) را از زوایای جدیدی به تماشا می نشینیم.
سیمای قرآنی: کوثر کثیر
سیمای قرآنی حضرت زهرا(س) را با بازخوانی و تفسیر آیاتی که در شأن آن حضرت زهرا نازل شده است به خوبی می توان به تماشا نشست. در آینه سوره کوثر، سوره انسان یا هل اتی(آیات۹-۸)، سوره احزاب(آیه تطهیر: ۳۳)، سوره شوری(آیه مودت: ۲۳)، سوره آل عمران(آیه مباهله: ۶۱)، و روایات و احادیثی از قبیل: حدیث «کساء»، «سفینه نوح»، «ثقلین». چنانکه در سوره کوثر می خوانیم: «ِبسْمِ الله الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ، فَصَلّ‏ لِرَبِّکَ وَ انحَرْ، إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَر: به نام خداوند بخشاینده مهربان، به یقین ما تو را کوثر[خیر و برکت فراوان] عطا کردیم. پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن، که بدخواه تو خود ابتر است.»
سیمای عرفانی: خودشناسی و خداشناسی
با بازخوانی نیایش ها و روایات و احادیث به یادگار مانده از حضرت که سرشار از جلوه های زیبای عبودیت و بندگی(انس با قرآن و عشق به نماز)، و خودشناسی و خداشناسی است. زمزمه فرازی از خطبه فدکیه حضرت زهرا(س) که با ستایش ذات اقدس پروردگار شروع می شود و سرشار از لطایف قرآنی و دقایق عرفانی است، قطره ای از این اقیانوس ژرف و کرانه ناپدید است:
«حمد و سپاس خدای را برآنچه ارزانی داشت، و شکر او را در آنچه الهام فرمود، و ثنا و شکر بر او بر آنچه پیش فرستاد، از نعمت های فراوانی که خلق فرمود و عطایای گسترده ای که اعطا کرد، و منّتهای بی شماری که ارزانی داشت، که شمارش از شمردن آنها عاجز، و نهایت آن از پاداش فراتر، و دامنه آن تا ابد از ادراک دورتر است، و مردمان را فراخواند، تا با شکرگزاری آنها نعمت ها را زیاده گرداند، و با گستردگی آنها مردم را به سپاسگزاری خود متوجّه ساخت، و با دعوت نمودن به این نعمت ها آنها را دوچندان کرد. و گواهی می دهم که معبودی جز خداوند نیست و شریکی ندارد، که این امر بزرگی است که اخلاص را تأویل آن و قلوب را متضمّن وصل آن ساخت، و در پیشگاه تفکر و اندیشه شناخت آنرا آسان نمود، خداوندی که چشم‏ها از دیدنش بازمانده، و زبانها از وصفش ناتوان، و اوهام و خیالات از درک او عاجز می باشند. موجودات را خلق فرمود بدون آنکه از ماده ای موجود شوند، و آنها را پدید آورد بدون آنکه از قالبی تبعیّت کنند، آنها را به قدرت خویش ایجاد و به مشیّتش پدید آورد، بی ‏آنکه در ساختن آنها نیازی داشته و در تصویرگری آنها فائده ‏ای برایش وجود داشته باشد، جز تثبیت حکمتش و آگاهی بر طاعتش، و اظهار قدرت خود، و شناسائی راه عبودیت و گرامی داشت دعوتش، آنگاه بر طاعتش پاداش و بر معصیتش عقاب مقرر داشت، تا بندگانش را از نقمتش بازدارد و آنان را به سمت بهشتش رهنمون نماید.»
سیمای علمی: تکریم علم و عالم
امام موسی صدر (مرجع دینی و سیاسی شیعیان لبنان) در قسمتی از مقدمه ای که بر کتاب فاطمهًْ الزهرا وتر فی غمد، تالیف سلیمان کتانی نوشته است، در بیان مقام علمی حضرت زهرا (س) چنین می گوید: «فاطمه (س ) به دانش و علوم فراوانـی که در خانه وحـی از هر سو او را فرا گرفته بود بسنده نکرد، و هیچ گاه به نوری که خورشیدهای علم و معرفت پیرامون او فراهم آورده بودند، اکتفا نکرد، برای اینکه فاطمه (س) می خواست در راه کسب دانش تلاش کند، و در راه کسب این شرافت از هیچ کوششی کوتاهی نورزد. از همین رو، می بینیم وی در دیدارهایش با رسول خدا(ص) و علی (ع) - باب مدینهًْ العلم - می کوشد تا علوم و معارف را به هر وسیله و از طرق مختلف در کمند خود درآورَد...
یکی از زیباترین راه ها آن بود که حَسَنین را از دوران کودکی همیشه به محضر رسول خدا می فرستاد و بعد از بازگشت آن دو از آنچه در محضر رسول خدا (ص) رخ داده بود - همچون سؤال و جواب ها و یا وحی- پرسش می کرد. بدین طریق برای رشد و اعتلای مستمر معرفت و دانش خود می کوشید. ضمناً فرزندانش را برای فراگیری کامل معارف و علوم تا جایی که بتوانند مطلبی را که می شنوند نقل کنند، تربیت و تشویق می کرد. این تلاش پیوسته در راه کسب معرفت و دانش اندوزی بود که با وجود اوقات بسیاری که فاطمه ( س) برای ادای وظایف خانه و ایفای مسئولیت های مادری و همسری اش در خانه می گذراند، او را در شمار راویان بزرگ حدیث و حاملان سنت مطهر رسول الله (ص) جای داد. نزد فرزندان فاطمه (س) - یعنی ائمه معصوم (ع) - کتابی عظیم بود که آنرا «مصحف فاطمه » نام نهاده اند و آنان با کمال سربلندی از این کتاب، بسیار حدیث نقل کرده اند.»


سیمای سیاسی: خطبه های آتشین و افشاگرانه
تبیین، تشریح و تحلیل سخنان حکیمانه حضرت فاطمه (س) در جمع مهاجرین و انصار در مسجد رسول خدا (ص) و خطابه های هوشمندانه و افشاگرانه آن حضرت خطاب به زنان مدینه که به قصد عیادتش آمده بودند، سندی گویا و گواهی صادق بر نقش سیاسی بانوی نور و حضور است.
همراهی و همدلی با حضرت رسول اکرم (ص) در پاسداری از نهال نوپای اسلام، موضع هوشمندانه حضرت زهرا (س) در ماجرای سقیفه، مبارزه با خرافات، بدعت ها، تحریفات و سنت های جاهلی، بررسی گفتمان سیاسی – اجتماعی آن حضرت با تحلیل خطبه های حکیمانه و جسورانه ای که ایراد کردند (از جمله خطبه غدیر)، و کالبدشکافی مباحثی مانند: دشمن شناسی، حق جویی و عدالت خواهی، مظلوم نوازی و ظالم ستیزی (با تبیین این حقیقت که مادر قیام حسینی و حماسه عاشورا حضرت زهرا (س) بوده است)، آزادگی و آزادمنشی، و تلاش در راه احیای فضیلت های اخلاقی و کرامت های انسانی در جامعه اسلامی، از دیگر جلوه های حضور سیاسی حضرت زهرا (س) است.
برای رونمایی از سیمای سیاسی حضرت زهرا (س)، بازخوانی قسمتی از خطبه فصیح و روشنگرانه حضرت پس از رحلت پیامبر (ص) در«مسجد النبی» که به ظاهر برای«استرداد فدک» و در باطن برای تنویر افکار و اصلاح مسیر انحرافی جامعه نوپای اسلامی ایراد شد، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در آیینه این خطبه تاریخی که در جمع مهاجران و انصار ایراد شد می توان سیمای باصلابت بانوی قیام و بیداری را به خوبی به تماشا نشست. حضرت در فرازی از این خطبه آتشین ضمن اشاره به انحرافات و بدعت هایی که پس از رحلت پیامبر(ص) در دین اسلام ایجاد شده، در دفاع از کیان اسلام و میراث نورانی پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
«ای مردم! بدانید که من فاطمه ام و پدرم محمد است - که درود خدا بر او و خاندانش باد! - همچنان که در شروع سخن گفتم، حالا نیز می گویم، نه در گفتارم یاوه می سرایم و نه در رفتارم، کژراهه می روم. اساسا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است رنج شما و نسبت به (هدایت) شما حریص و نسبت به مومنان، دلسوز و مهربان است... پسرعموی من علی (ع) است نه مردان شما؛ و راستی را که چه پیوند خجسته ای است پیوند با پیامبر. پس او رسالت حق را با بانگی رسا تبلیغ کرد و خلق را از عذاب الهی بیم داد. در صورتیکه راه و روش خودرا از روش و مسلک مشرکان جدا ساخته بود، با تازیانه انذار، گرده آنان را نواخت، به شکلی که راه نفس کشیدن آنان را بست و در همین هنگام، با حکمت و اندرز نیکو، مردم را به راه پروردگارش فرا می خواند، بتها را می شکست و شوکت بت پرستان را در هم می ریخت، تا آنگاه که هیبت آنان را فروریخت و جمعشان از هم گسیخت و از رویارویی با او گریختند، تا آنکه بامداد ایمان از افق تاریک شرک بدمید و حقیقت ناب (توحید خالص)، نقاب از چهره برانداخت. پیشوای دین به سخن درآمد و زبان اهریمنان لال شد، و دون مایگان منافق، سقوط کردند و گره های کور کفر و نفاق، گشوده گشت و شما کلمه اخلاص (لا اله الا الله) را همراه با برخی مهاجران سپیدروی و عفیف بر زبان راندید (گروهی که خداوند پلیدی و پلشتی را از ساحت وجودشان زدود و پاک و پاکیزه شان گردانید، در صورتیکه بر لبه پرتگاه آتش (کفر و جهل و نفاق) بودید و با خواری و ذلت زندگی می کردید... هنوز دو روزی از مرگ پیامبرتان نگذشته و سوز سینه ما خاموش نگشته، آنچه نباید کردید و آنچه از آنتان نبود، بردید، ولی در آتش فتنه افتادید و آنچه کشتید، به باد دادید که دوزخ، جای کافران است و منزلگاه بدکاران. شما کجا و فتنه خواباندن کجا؟ دروغ می گویید و راهی جز راه حق می پویید و گرنه این کتاب خدا در بین شماست و نشانه هایش بی کم و کاست هویداست. چه زود رنگ پذیرفتید و بی درنگ در غفلت خفتید.... من آنچه شرط بلاغ است، با شما گفتم، ولی می دانم خوارید و در چنگال زبونی گرفتار... آنچه می کنید، خدا می بیند و ستمکار به زودی می داند که در کجا نشیند. من از اختتام کار نگرانم و چون پدرم شما را از عذاب خدا می ترسانم. به انتظار بنشینید تا میوه درختی را که کشتید، بچینید و کیفر کاری را که کردید، ببینید.» (سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا (س)، صص ۱۳۱- ۱۳۵.)
سیمای اجتماعی: هموار کردن راه مشارکت اجتماعی زنان
«پیامبر عظیم الشأن اسلام با این اعتقاد که فاطمه زهرا (س) نمونه یک انسان کامل است، بر دست او بوسه می زد و این امر نباید یک مسئله عاطفی در نظر گرفته شود. نگرش اسلام به زن از باب تکامل معنوی و انسانی اوست و در بررسی های مربوط به فرهنگ، مسائل اجتماعی و پرورش علمی زنان باید بر این اساس عمل شود.» (مقام معظم رهبری ۴/۱۰/۱۳۷۰)
پیش از ظهور اسلام و در جامعه عرب جاهلی، زنان در جامعه موقعیتی سخت متزلزل و ناپایدار داشتند. در میان قبایل عرب، زن موجودی طفیلی و سزاوار «زنده به گور» شدن بود. موجودی محروم از همه حقوق انسانی و اجتماعی که در تملک مردان (پدر، پسر، شوهر) بود و سرنوشتش به دست دیگران تعیین می شد. در حقیقت عرب جاهلی زن را تنها و تنها برای التذاذ جنسی و فرزندآوری می خواست و بیش از این برای او منزلتی قائل نبود.
این وضعیت ادامه داشت تا خداوند پیامبر اسلام(ص) را برای نجات مردم از سیاهچال دهشتناک جهل و بربریت مبعوث کرد. بعثت پیامبر سرفصل جدیدی در حیات بشری گشود و راه را برای رشد و تکامل اجتماعی زنان هموار نمود. خداوند در قرآن(سوره کوثر)، با معرفی الگوی شایسته ای همچون فاطمه زهرا(س) هویت جدیدی به زنان بخشید. پیامبر مبعوث شد تا نگرش عرب جاهلی را نسبت به زن دگرگون کند و به ما بیاموزد که «مشارکت اجتماعی» بدون حضور زن در جامعه بی معناست. آری، سیره عملی بزرگان دین به ما می گوید که برای ساختن جامعه ای سالم، پویا و بانشاط باید از توان همه اقشار جامعه – به ویژه بانوان – استفاده نمود. اسلام ناب محمدی به حذف نقش موثر «زن» از دایره مشارکت اجتماعی هیچ گاه رأی نمی دهد و حضور سالم و فعال بانوان را در همه عرصه های علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ضروری و لازم می داند.
علاوه بر نکات یاد شده، برای واکاوی و بازنمایی دقیق سیمای اجتماعی بانوی نمونه اسلام، بازشناخت جلوه های زیر ضروری است: صبر و شکیبایی برابر مصائب و سختی ها، حجاب و عفاف (رو گرفتن از مرد نابینا)، انفاق و ایثار (که نمونه بارز آن بخشش لباس عروسی به زن فقیر در شب عروسی است)، دستگیری از ایتام و مساکین (حضرت امیر (ع) و حضرت فاطمه (س) سه روز روزه گرفتند و هر سه روز، غذای افطار خودرا به یتیم، مسکین و اسیر دادند. تا آنجا که خداوند «سوره هل اتی» را در ستایش از این اقدام ایثارگرانه نازل کرد)، و همین طور تلاش در راه احقاق حقوق زنان در میان عرب جاهلی.
سیمای تربیتی: مادرانه ها (لالایی ها)
«زنی که در حجره ای کوچک و خانه ای محقر، انسان هایی تربیت کرد که نورشان از بسیط خاک تا آن سوی افلاک و از عالم ملک تا آن سوی ملکوت اعلی می درخشید، صلوات و سلام خداوند تعالی بر این حجره محقری که جلوه گاه نور عظمت الهی و پرورشگاه زبدگان اولاد آدم است.» (صحیفه نور، وصیت نامه سیاسی - الهی امام، ج ۲۱، ص ۱۲۵.)
از دیگر نکات قابل تامل در زندگی حضرت زهرا (س) توجه به اصول تربیتی و دغدغه مندی در تربیت جسمی و روحی کودکان است. بازی های ایشان با کودکان سرشار از نکات ظریف آموزشی و تربیتی است که واکاوی آنها می تواند برای بانوان جامعه ما درس آموز و راهگشا باشد.
همین طور بررسی مدل تربیتی فاطمی با واکاوی لالایی های آن حضرت، می تواند روزنه و چشم انداز جدیدی را به روی نظام تربیتی ما بگشاید. بهره گیری از هنر موثر شعر برای تربیت کودک از دیگر مولفه های شخصیتی آن بانوی بزرگوار است. حضرت فاطمه (س) نگاره های اخلاقی و تربیتی را در قالب اشعاری زیبا و موثر بر جان فرزندان خویش نقش می زد و از همان زمان کودکی جان و جهان آنها را با حکمت و معرفت همنشین می ساخت. از این بانوی نمونه ابیات چندی با مضمون تربیتی و آموزشی به یادگار مانده است. حضرت این مادرانه ها (لالایی ها) را برای امام حسن(ع) گفته است که می توان به صورتی آنها را مرامنامه تربیت اسلامی دانست. متن زیر ترجمه یکی از مادرانه های منظوم حضرت زهرا (س) است که آمیخته با نفیسه های انسان ساز اخلاقی و تربیتی است:
«اشبه اباک یا حسن»
حسن جان! مانند پدرت علی باش
«واخلع عن الحق الرسن»
و ریسمان را از گردن حق بردار.
«و اعبد الها ذا المنن»
خدای احسان کننده را پرستش کن
«و لا توال ذالاحن»
و با افراد دشمن و کینه توز، دشمنی مکن!
(فرهنگ سخنان حضرت فاطمه (س) ص۱۵۶/ مناقب ابن شهرآشوب، ج ۳، ص ۳۸۹; بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۸۶.)
سیمای خانوادگی: «مادران را اسوه کامل بتول»
«ساده زیستی دختر پیامبر یک نمونه برای زنان امروز جامعه ماست. ما روحیه مصرف گرایی را کنار بگذاریم و در زندگی به حد لزوم اکتفا نماییم و از افراط بپرهیزیم و آرزوهای حقیر و کوچک را فدای ارزش های بزرگ بکنیم؛ نمونه کامل آنرا در زندگی فاطمه زهرا (س) می توان در تاریخ مشاهده کرد. جهیزیه دختر پیامبر، فقیرانه ترین جهیزیه ای بود که در آن روز در میان مردم رایج بود.» (مقام معظم رهبری، ۴/۱۱/۱۳۶۴)
با رونمایی و رمزگشایی از«سبک زندگی فاطمی» و تبیین و تشریح خاصیت های ناگفته ای از سلوک خانوادگی آن حضرت، می توان سیمای خانوادگی حضرت زهرا (س) را به تماشا گذاشت. رفتار فاطمه زهرا (س) با پدر بزرگوارش در دوره غربت و انزوای اسلام، همچون رفتار یک مادر با فرزند خویش بود. دیگر این که وی از اصحاب «کسا» و در حلقه یاران مباهله و از همراهان پیامبر(ص) در فتنه خیزترین و سرنوشت سازترین مقاطع تاریخ اسلام است، چنانکه حضرت رسول اکرم درباره او فرموده است: «فاطمة بضعهًْ منّی: فاطمه پاره تن من است.» از همین رو پیامبر(ص) نیز بسیار وی را دوست می داشت و همیشه بر دستانش بوسه می زد. هنگام سفر نیز آخرین کسی که با او خداحافظی می کرد، حضرت فاطمه (س) بود، چنانکه پس از بازگشت از سفر نیز ابتدا با شوقی زایدالوصف به دیدار او می رفت. حضرت زهرا (س) مانند مادری دلسوز رسول خدا (ص) را در آغوش می گرفت، از او نگهداری می کرد، بر زخم هایش مرهم می گذاشت، و آلامش را التیام می بخشید. به همین سبب به او «ام ابیها» لقب داده اند. علاوه بر همه این ها او همسر علی (ع)، و مادر و مربی حسنین (ع) و زینب (س) نیز بود که بر ارجمندی و والایی مقام او می افزاید. در حقیقت می توان از او بعنوان «مادر قیام عاشورا» و «حماسه حسینی» نام برد. چنانکه علامه اقبال لاهوری به زیبایی گفته است:
مریم از یک نسبت عیسی عزیز
از سه نسبت حضرت زهرا عزیز
نور چشم رحمهًْ للعالمین
آن امام نخستین و آخرین
آنکه جان در پیکر گیتی دمید
روزگار تازه آئین آفرید
بانوی آن تاجدار «هل اتی»
مرتضی مشکل گشا شیر خدا
پادشاه و کلبه ئی ایوان او
یک حسام و یک زره سامان او
مادر آن مرکز پرگار عشق
مادر آن کاروان سالار عشق
آن یکی شمع شبستان حرم
حافظ جمعیت خیرالامم
تا نشیند آتش پیکار و کین
پشت پا زد بر سر تاج و نگین
وان دگر مولای ابرار جهان
قوت بازوی احرار جهان
در نوای زندگی سوز از حسین
اهل حق حریت آموز از حسین
سیرت فرزندها از امهات
جوهر صدق و صفا از امهات
مزرع تسلیم را حاصل بتول
مادران را اسوه کامل بتول
همچنین با پرداخت هنرمندانه به الگوی ازدواج فاطمی (امام علی (ع) می فرماید: با فاطمه ازدواج کردم در صورتیکه فرشی جز یک پوست گوسفند نداشتیم. بر آن می خوابیدیم و روز و شب می گذراندیم و خدمتگذاری نیز نداشتیم)، و بازنمایی جلوه های قناعت و ساده زیستی حضرت زهرا (س) در شعر فاطمی (زندگی در یک خانه کوچک گِلی کنار مسجد پیامبر) می توان تا حدودی زیادی از سیمای خانوادگی آن بانوی برگزیده رمزگشایی کرد.
سیمای ادبی: ادیب، سخنور و شاعر
«آن خطبه ای که فاطمه زهرا (س) در مسجد مدینه، پس از رحلت پیغمبر (ص)، ایراد کرده، خطبه ای است که بگفته علامه مجلسی، بزرگان فُصَحا و بُلغا و دانشمندان باید بنشینند کلمات و عبارات این خطبه را مدلول کنند. این قدر پر مغز است... از لحاظ زیبایی هنری، این سخن فاطمه زهرا (س) مثل زیباترین و بلندترین کلمات نهج البلاغه و در حد سخنان امیرالمؤمنین (ع) است.» (مقام معظم رهبری ۲۵/۹/۱۳۷۱ )
با بازخوانی و مروراشعار بازمانده از حضرت زهرا (س) و بررسی ابعاد زیباشناسانه خطبه ها و نیایش ها می توان سیمای ادبی حضرت زهرا (س) را در زمینه هایی مثل فن خطابه، سخنوری و شاعری به تصویر کشید. جنس سروده های کوثر قرآن از جنس وحی و برخوردار از مضامین بیدارکننده و انسان ساز است. آن حضرت بر حسب تکلیف و بااشراف از بدعت ها و انحرافاتی که پس از بعثت پیامبر (ص) در جامعه نوپای اسلامی درحال وقوع بود (بازگشت ارتجاع، تحجر و سنت های جامعه عرب جاهلی)، برای تنویر افکار و اصلاح روند انحرافی به وجود آمده -در کنار مبارزات سیاسی و اجتماعی- با سلاح شعر و سخنوری نیز در این راه گام بر می داشت. حضرت زهرا (س) در حقیقت از شعر بعنوان وسیله ای ارجمند و موثر برای روشنگری، بیداری و مبارزه با جاهلیت و خرافات استفاده می کرد، برخلاف شعرای عرب جاهلی که از شعر بعنوان افیونی برای آرام کردن مردم تحت ستم و توجیه مظالم حاکمیت و مدح خلفای جور استفاده می کردند.
ابعاد یاد شده تنها قسمتی از شاخصه های شخصیتی حضرت فاطمه زهرا (س) است که با کمال تاسف باید گفت تا کنون مغفول مانده و بصورت شایسته و بایسته به آنها پرداخته نشده است. برای بیرون آوردن «شعر فاطمی» از بن بست «دیوار و در» و «فدک»، شایسته است جامعه شاعران و ذاکران خاندان رسالت – با دغدغه مندی و دانش و بینشی جامع تر و گسترده تر - از این به بعد به تشریح و تبیین این مولفه ها بپردازند تا در آینده شاهد ارجمندی و بالندگی هر چه بیش تر شجره طیبه شعر فاطمی باشیم.

1400/10/19
22:14:54
5.0 / 5
761
تگهای خبر: آموزش , ائمه , اسلام , اسلامی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۷ بعلاوه ۳