با طنزپردازان ، ۵
طنزهایی از کلاسیک نویسانی چون جلال و نادر
به گزارش قائم، نویسندگان جدی برای نوشتن طنز و استفاده از ادبیات کلاسیک روش ها و شیوه های متنوعی دارند، مثل استفاده از ظرفیتهای ادبیات کلاسیک فارسی.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی:
نویسندگان جدی برای نوشتن طنز و استفاده از ادبیات کلاسیک روش ها و شیوه های متنوعی دارند؛ طنز کلاسیک فارسی از شاعران برجسته ای چون عبید زاکانی، حافظ و عطار نشئت گرفته که مضامین طنزآمیز، هجو و نقد اجتماعی و سیاسی را به شیوه های مختلف بیان کرده اند. نویسندگان معاصر با الهام از این مضامین به نقد شرایط اجتماعی-سیاسی روز می پردازند و سلسله روایتهای طنزآمیز خلق می کنند. یکی از روشهای فنی رایج، استفاده از تقلید مضحک یا نقیضه گویی آثار ادبی کلاسیک است. به این صورت که اثر کلاسیکی را بازسازی می کنند و با تغییراتی طنزآمیز، نقد یا کنایه ای نهفته می سازند. همینطور ادبیات کلاسیک فارسی گنجینه ای از واژگان و ترکیبات زبانی است که طنزنویسان با وارد کردن این واژگان در متون طنزآمیز خود، به اثر عمق و اصالت می بخشند و گاه از بازیهای زبانی و آرایه های ادبی کلاسیک بهره می جویند.
گاهی طنزنویسان از تضاد بین زبان رسمی و محاوره ای، یا تضاد موقعیت های واقعی و اغراق آمیز بهره می برند که این مهارتها در متن های طنز موجب خنده داری و نقد می شود، روشی که ریشه در شیوه های کلاسیک دارد. استفاده از دو ابزار بلاغی استعاره و تمثیل که در ادبیات کلاسیک بسیار معمول است، در طنزنویسی نیز برای بیان مجاز و تلویحی مسایل جدی با قالبی طنزآمیز استفاده می شود. همینطور برخی قالب های شعری یا نثری کلاسیک مانند مثنوی، قطعه، یا داستان های کوتاه مثل حکایت ها شکل عینی و ساختاری طنز را پی ریزی می کنند و با زبان کنایه آمیز و هجو همراه می شوند. در این مطلب نگاهی می نماییم به این کاربردها در آثار جلال آل احمد و نادر ابراهیمی.
طنزنویسی جلال آل احمد
طنزنویسی جلال آل احمد به عنوان یکی از برجسته ترین خصوصیت های آثار او شناخته می شود که در حوزه های ادبی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نمود دارد. او از طنز به عنوان سلاحی برای نقد مشکلات و نارسایی های جامعه، سیاست ها، باورهای دینی و رفتارهای انسانی بهره می برد. طنز وی در آثارش گاه بشکل طنز گفتاری و موقعیت است و بیشتر به جای نقد مستقیم، با استفاده از طعن، کنایه و استهزا، نکات دردناک را بیان می کند.
در آثار داستانی جلال آل احمد، طنز بصورت توصیفی با توصیفات اغراق آمیز، اصطلاحات عامیانه، ضرب المثل ها و تکیه کلام ها پررنگ است و این ها وسیله ای برای برملا کردن کمبودها، دردها و شکست های جامعه و شخصیت ها می شوند. خصوصیت دیگر طنز او، استفاده از زبانی ساده و مردمی است که به مخاطب عام هم قابل فهم باشد. طنز آل احمد در مقاطع مختلف کارنامه اش از انتقاد صریح و تلخ بشکل طنزی عمیق و هوشمندانه تغییر می کند. طنز او حتی در تلخ ترین آثار، لطافت خاصی دارد که نتیجه نوع بیان و سبک ویژه جلال است.
طنزنویسی جلال آل احمد یک ترکیب از نقد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است که به روشی هنرمندانه، طعنه آمیز و با این وجود با زبان ساده و درگیرکننده بیان شده است. این طنز قسمتی از اهمیت و ماندگاری آثار او را تشکیل می دهد. یک نگاه کوتاه به داستانی از او _که گرفته شده از یکی از داستان های مثنوی در رابطه با ایاز و سلطان محمود است_ نشان داده است او چه طور از ادب کلاسیک برای خلق معانی نو بهره میجوید:
«…تا کار شست وشو تمام بشود و شال و جُبه صدارت را بیاورند، فوت و فن وزارت را از دلاک یاد گرفت و هر چه «فدایت شوم» و «قبله عالم به سلامت باشد» و ازین آداب بزرگان شنیده بود به خاطر سپرد. دلاک هم کوتاهی نکرد و تا می توانست کمرش را با آب گرم مالش داد که استخوان هاش نرم بشود و بتواند حسابی خودش را دولا و راست بکند. کار حمام که به اتمام رسید خودش را سپرد به خدا و رفت توی جُبه صدارت. اما از آنجائیکه آقاچوپان ما اصلاً اهل کوه و کمر بود نه اهل اینجور ولایتها و شهرها با اینجور بزرگان و شاه و وزراء؛ و از آنجائیکه اصلاً آدم صاف و ساده ای بود؛ فکر بکری به کله اش زد. و آن فکر بکر این بود که وقتی از حمام درآمد، کپنک و چاروخ ها و پوست خیکِ کله اش را با چوبدستی گله چرانیش پیچید توی یک بخچه و سپرد به دست یکی از قراولها؛ و وقتی رسید به کاخ وزارتی اول رفت تو زیر زمین هاش گشت و گشت و گشت، تا یک پستوی دنج گیر آورد و بخچه را گذاشت توی یک صندوق و درش را قفل کرد و کلیدش را زد پر شالش و رفت دنبال کار وزارت و دربار.
اما بشنوید از پر قیچی های وزیر دست راست قبلی…»
طنزنویسی نادر ابراهیمی
طنزنویسی نادر ابراهیمی در آثار او چندان برجسته و شناخته شده مانند جلال آل احمد نیست، اما نگاه ادبی و اجتماعی خاصی دارد که گاه با طنز ظریف و تلخ همراه می شود. نثر و سبک داستان نویسی او شاعرانه، ساده و صمیمی است و بیشتر معطوف به مسایل اجتماعی، انسانی و فلسفی است تا طنز مستقیم و تند. در آثارش، خصوصاً در داستان های کوتاه و بعضی رمان ها، از نماد و تمثیل برای بیان انتقادات اجتماعی بهره می برد که ممکنست قسمتی از آن جنبه طنز تلخ و کنایی داشته باشد.
در برخی داستان های ابراهیمی، طنز بشکل ظریف و مدد از استعاره ها و تمثیل ها، به نقد نارسایی های انسانی و اجتماعی می پردازد. او بیشتر دغدغه های انسانی، اخلاقی و اجتماعی را در زبانی شاعرانه و گاه حتی سوررئال مطرح می کند و کمتر از طنزی تند و نقادانه بهره می گیرد که مختص جلال آل احمد است.
طنزنویسی نادر ابراهیمی بیشتر بصورت طنزی ظریف، تمثیلی و فلسفی نمود یافته است تا طنز صریح و کنایی. او برای بیداری فکری و اجتماعی خوانندگانش تلاش می کند با ادبیات انسان گرا و شاعرانه، نه لزوماً با طنز مستقیم.
از طرف دیگر او _شاید به سبب فیلمساز بودنش_ در نوشته هایش جنبه های نمایشی بیشتری را درنظر می گیرد، به عنوان مثال وی در داستان «حکایت عبرت انگیز آن سه ماهی» به قصه ای از کلیله و دمنه _که در مثنوی هم باز تعریف شده_ اشاره می کند و گویی معلمی است که دارد به بچه ها دیکته می گوید و درس می دهد، در میانه قصه ناگهان با دانش آموزان حرف می زند و از آنها نظر میپرسد:
«سال ها قبل از این سه ماهی در آبگیری زندگی می کردند، فارغ از هر خیال، و غم دنیا فلسشان بود. نه حصاری داشتند نه سلاحی و هیچ گاه خیال بد به خود راه نمی دادند. قوت لایموتی داشتند و سد جوعی می کردند و به تمام نداده ها رضا بودند و کاری هم به کار قورباغه ها و لاک پشت ها که به طبیعت برگ زده بودند و هم در آب می زیستند و هم در خشکی نداشتند. این سه ماهی سالیان دراز با آسودگی در آبگیر کوچک خود زندگی می کردند و دائماً سپاس حق می گزاردند. تا آنکه روزی لاک پشتی که در همسایگی ایشان بود به کنار آبگیر آمد و فریاد برآورد چه دراز کشیده اید ای ماهی ها که صیادی در این حوالی ست. یک یک آبگیرها را میبندد و هر چه ماهیست به دام می اندازد. روز دیگر به آبگیر شما خواهد رسید…» سپس ادامه قصه و گفتگوی سه ماهی _و معلم و شاگردان_ را می خوانیم و در پایان:
«ماهی بیچاره جان در راه آبگیر عزیز بداد و به جهان نامعلوم شتافت.
معلم: نتیجه آخرین قسمت دیکته ما چیست؟
یکی از شاگردان: آقا هرکس شجاعت داشته باشد و پایداری کند دفترش بسته است. آدم با منطق و شجاعت به سعادت نمی رسد!
معلم: مبصر! ورقه ها را جمع کن.»
*
کوتاه سخن این که کاربرد طنز و رگه های آن در آثار نویسندگانی که با کتاب ها و قلم سخت و تیزشان شناخته میشوند، به عمق معنا و دایره تاثیر گذاری آن آثار می افزایند. طنزنویسان کلاسیک و معاصر، طنز را نه فقط به عنوان وسیله سرگرمی بلکه به عنوان ابزاری برای نقد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ارتقا داده اند. طنزنویسی مدرن با استفاده از ادبیات کلاسیک، ارتباطی عمیق با تاریخ ادبیات فارسی دارد و از آن الهام می گیرد که با زبان روز و موقعیت های معاصر آمیخته شود و پیام های طنزآمیز خویش را به مخاطبان خود منتقل کند و آنها را به تفکر و تعمق و اصلاح خود وادارد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان قائم در مورد این مطلب