یادداشت،
نگاه فراتاریخی نهج البلاغه به بحران های امروز
به گزارش قائم، قم یک پژوهشگر قرآن و حدیث اظهار داشت: نهج البلاغه بااینکه در قرن اول هجری تدوین شده، اما نگاهی عمیق و فراتاریخی به مسایل فرهنگی دارد و می تواند مبنای تحلیلی و عملی برای مواجهه با معضلات امروز باشد.
حجت الاسلام محمد حائری شیرازی، استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی که در آستانه میلاد باسعادت امیرالمومنین علی (ع) در اختیار ایسنا قرار داده است، نوشت: لطمه هایی مانند مصرف گرایی، سطحی نگری و گسست نسلی که امروز فرهنگ جوامع اسلامی را تهدید می کنند، از دیدگاه امام علی (ع) ریشه در انحراف از معیارهای فکری و اخلاقی اسلام دارند.
مصرف گرایی و دنیاپرستی
مصرف گرایی در فرهنگ معاصر جلوه ای از دل بستگی افراطی به دنیا و مظاهر مادی است. امام علی (ع) این بیماری فرهنگی را بارها نکوهش کرده اند. در حکمت ۷۷ می فرمایند: «یَا دُنْیَا، غُرِّی غَیْرِی... قَدْ طَلَّقْتُکِ ثَلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِیهَا؛ ای دنیا، کسی غیر از من را بفریب... من تو را سه طلاقه کردم و بازگشتی در آن نیست.»
این موضع قاطع در مقابل دنیاطلبی، دعوتی است به زهد عاقلانه، نه رهبانیت؛ یعنی استفاده از دنیا بدون وابستگی. راهکار رویارویی با مصرف گرایی، بازپروری ارزش های قناعت، اعتدال در مصرف، و ارتقاء معنویت فردی است. در حکمت ۵۷ نیز امام علی (ع) می فرمایند: «القَناعَةُ مالٌ لا یَنفَد» یعنی قناعت، ثروتی است که تمام نمی گردد. این رویکرد می تواند پایه ای برای تربیت اقتصادی و فرهنگی در خانواده ها و نظام آموزشی باشد.
سطحی نگری و ضعف اندیشه ورزی
سطحی نگری یکی از علائم افول فرهنگی است که امام علی (ع) آنرا خطرناک تر از جهل می دانند، چونکه گاه ظاهری از آگاهی دارد، اما تهی از عمق و تفکر است. در خطبه ۲۷، حضرت با تعبیر عجیبی می فرمایند:
«فَیَا عَجَباً عَجَباً، وَ اللَّهِ یُمِیتُ الْقَلْبَ وَ یَجْلِبُ الْهَمَّ مِنَ اجْتِمَاعِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ عَلَی بَاطِلِهِمْ وَ تَفَرُّقِکُمْ عَنْ حَقِّکُمْ، فَقُبْحاً لَکُمْ وَ تَرَحاً حِینَ صِرْتُمْ غَرَضاً یُرْمَی یُغَارُ عَلَیْکُمْ وَ لَا تُغِیرُونَ وَ تُغْزَوْنَ وَ لَا تَغْزُونَ وَ یُعْصَی اللَّهُ وَ تَرْضَوْنَ؛ فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِالسَّیْرِ إِلَیْهِمْ فِی أَیَّامِ الْحَرِّ قُلْتُمْ هَذِهِ حَمَارَّةُ الْقَیْظِ أَمْهِلْنَا یُسَبَّخْ عَنَّا الْحَرُّ وَ إِذَا أَمَرْتُکُمْ بِالسَّیْرِ إِلَیْهِمْ فِی الشِّتَاءِ قُلْتُمْ هَذِهِ صَبَارَّةُ الْقُرِّ أَمْهِلْنَا یَنْسَلِخْ عَنَّا الْبَرْدُ؛ کُلُّ هَذَا فِرَاراً مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ، فَإِذَا کُنْتُمْ مِنَ الْحَرِّ وَ الْقُرِّ تَفِرُّونَ فَأَنْتُمْ وَ اللَّهِ مِنَ السَّیْفِ أَفَرُّ»
یعنی شگفتا شگفتا به خدا سوگند، این واقعیّت قلب انسان را می میراند و گرفتار غم و اندوه می کند که شامیان در باطل خود وحدت دارند، و شما در حق خود متفرّقید. زشت باد روی شما و از اندوه رهایی نیابید که آماج تیر بلا شدید. به شما حمله می کنند، شما حمله نمی کنید با شما می جنگند، شما نمی جنگید این گونه معصیت خدا می شود و شما رضایت می دهید. وقتی در تابستان فرمان حرکت به طرف دشمن می دهم، می گویید هوا گرم است، مهلت ده تا سوز گرما بگذرد، و آنگاه که در زمستان فرمان جنگ می دهم، می گویید هوا خیلی سرد است بگذار سرما برود. همه این بهانه ها برای فرار از سرما و گرما بود. وقتی شما از گرما و سرما فرار می کنید، به خدا سوگند که از شمشیر بیشتر گریزانید.
این اخطار نسبت به ظاهرگرایی و ناتوانی از درک عمیق حقایق است. چاره امام، تقویت «تفکر، بصیرت و ژرف اندیشی» در جامعه است.
گسست نسلی و بحران انتقال ارزش ها
امام علی (ع) به انتقال ارزش ها میان نسل ها توجه خاص دارند. در نامه ۳۱ به فرزندش امام حسن (ع)، از زبان پدری حکیم و دلسوز، تجربیات زندگی را در قالب نصایحی جاودان بیان می کنند: «وَإِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالأَرْضِ الْخَالِیَةِ، مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْءٍ قَبِلَتْهُ؛ دل جوان همچون زمین آماده است، هر بذری در آن افکنده شود، می پذیرد.
اینجا امام، به ظرافت دوران جوانی و اهمیت تربیت ارزشی و عاطفی نسل نو اشاره می کنند. راهکار عملی ایشان، گفت و گوی مستقیم، محبت آمیز و حکیمانه با نسل جدید، انتقال تجربه با زبانی قابل فهم، و ایجاد پیوند عاطفی و فکری میان نسل هاست.
بنابراین مصرف گرایی با قناعت و ساده زیستی، سطحی نگری با تفکر و بصیرت، و گسست نسلی با انتقال فعال و مهربانانه ارزش ها قابل درمان است. امام علی (ع) از راه نهج البلاغه، ما را به فرهنگ عدالت محور، عقل مدار و معنویت گرا دعوت می کنند. بازخوانی دقیق این معارف در نظام آموزشی، رسانه، نهاد خانواده و مدیریت فرهنگی می تواند به ایجاد یک فرهنگ مقاوم و پویا در مقابل لطمه های عصر مدرن بینجامد.
منبع: قائم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان قائم در مورد این مطلب