كاروان اسرای كربلا در كدام اربعین به كربلا گام نهادند؟
قائم: پژوهش دربارة اربعین حسینی و پاسخ به این پرسش كه آیا كاروان حسینی بعد از واقعة عاشورای سال ۶۱ هجری به كربلا بازگشتند یا نه، باب مهمی را در تاریخ تشیع گشوده است.
در این میان گروهی از دانشمندان مسلمان این مورد را تایید كرده و گروه دیگر، چنین احتمالی را دور از حقیقت و حتی ناممكن دانسته اند. كنكاش و پژوهش در مبحث اربعین حسینی بحث تاریخی مهمی است. بحث از این كه ایا كاروان حسینی بعد از ماجرای حركت دادنشان به كوفه و شام، ایا دیگربار به كربلا امدند؟
چنین معروف است كه سر مبارك حضرت را در اربعین نخست، كاروان خاندان به كربلا اورده وحضرت سجًاد ع، سر مبارك را در كنار پیكر مقدس امام حسین ع، بخاك سپرده اند كه در تاریخ از ان به ( مَرَدً الراس ) نام برده اند.
اگر چنین است، در چه زمانی امدند؟ ایا در اربعین اول می توانستند به كربلا برسند؟ یا امكان نداشته و در اربعین دوم بازگشتند یا در تاریخ دیگری بوده است؟ اینها بعضی از احتمالات و مسائل مطرح در این زمینه است. یكی از مسائل مورد طرح و مهم در تاریخ عاشورا، حضور كاروان خاندان ع در اولین اربعین شهادت ان حضرت در كربلا می باشد. این مطلب بخصوص در دوقرن اخیر مورد سخن قرار داشته وبزرگانی در هردو سو با اوردن دلائلی به تایید ویا نقض ان پرداخته اند.
مخالفین حضور كاروان در سال ۶۱ هجری بر این عقیده هستند كه كاروان اسرای خاندان ع چگونه تنها در طول چهل روز، مسیر طولانی كربلا به كوفه راپس از توقفی دو یا سه روزه در كوفه طی كرده وانگاه كاروان با طی راه از شمال عراق به تركیه گذر كرده و سپس به لبنان ودر آخر به شام رسیده باشند. وبعد از توقفی كه از ده روز تا یك ماه عنوان شده است، باردیگر كاروان در راه بازگشت به مدینه، به كربلا بازگشته باشند؟
بنا به اشاره وتاكید بزرگانی همچون شیخ مفید، شیخ طوسی، علامه حلًی، كفعمی وعلامه مجلسی ودر عصر اخیر، محدًث نوری، اعلی مقامهم الشریف، روز بیستم صفر، روزی است كه جابر بن عبد الله انصاری یار پیغمبر، خویش را از مدینه به كربلا رسانید وتوفیق زیارت قبر حضرت اباعبدالله(ع) را یافت ونام او بعنوان اولین زائر سیدالشهداء در تاریخ به ثبت رسید.
این بزرگان نقل كرده اند كه جناب جابر در روز بیستم صفر سال ۶۱ هجری، در اولین اربعین شهادت حضرت، برای زیارت به كربلا امد.
جابر از بزرگان و صحابه جلیل القدر پیغمبر است كه در حدود نود سالگی از دنیا رفت. وی از شاهدان شب دوم عقبه در قضیه منی و از حاضران در جنگ خندق و بیعت شجره است.
او ۱۸ جنگ را در ركاب پیغمبر جنگید و در جنگ صفین از یاران امیرالمؤمنین(ع) بود. ایشان توفیق درك و همراهی با رسول خدا ص، امیر المومنین ع، امام حسن، امام حسین، امام زین العابدین و امام باقر(ع) را هم داشته است. او حامل پیام سلام رسول خدا ص به امام باقر ع بوده است. این جایگاه، ذهن را بر این می دارد كه از انجا كه جابر، هنگام حركت امام حسین ع به كربلا، نابینا بوده واز درك فیض شهادت محروم می گردد، لیكن چنین به نظر می رسد كه با اشاره از جانب رسول خدا ص، مأموریت مهمی را در پیش داشته است كه برای اولین بار، اربعین حسینی در جهان دوران خود عَلَم كرده وبه زیارت حبیب خود نائل گردد وحماسه اربعین را بوجود اورد. جابر از راویان حدیث است كه ۱۵۴۰ حدیث از اونقل گردد ه است.
اینجانب با اینكه هیچگونه گواه تاریخی بر این مدعا در دست ندارم، لیكن معتقدم حركت تاریخی جابر، می بایست به اشاره رسول خدا ویا امام معصومی بوده باشد كه چنین، حركتش جاودانه شده ومهمتر اینكه ( اربعین ) را برای اولین بار در تاریخ خلقت، رقم زده وماندگار نمود!
عطیه بن سعد عوفی كه همراه جابر در زیارت اربعین بوده است و برخی به اشتباه، او را غلام جابر معرفی می كنند، هم از دانشمندان و مفسران است. او كه توفیق حضور در كربلا را در ركاب جابر یافته، از مردان علم و حدیث است و روایات بسیاری در فضیلت امیرالمؤمنین(ع) از او نقل شده است. وی مفسری بزرگ در قران بشمار می امد و خود می گفته است: من قران را سه بار با دید تفسیری و ۷۰ بار با نگاه قرائتی بر ابن عباس خواندم.
عطیه می گوید: به همراه جابر به قصد زیارت سیدالشهدا ع امدم. جابر در كنار فرات غسل كرد و با ان كیفیت خاص ذكر می گفت و بعد به من اظهار داشت كه دستم را روی قبر بگذار و از حال رفت و سه بار یا حسین گفت و سپس خطاب نمود: «حبیب لا یجیب حبیبه...» تا اخر و بعد ان زیارت را خواند كه زیارت بسیار عجیبی است.
این كه جابر اظهار داشت: دستم را روی قبر بگذار، گواه بر این است كه نابینا بوده و همین عذر و دلیل عدم حضور وی در ركاب امام حسین(ع) در رخداد عاشورا است.
حضور عطیه عوفی در كنار جابر را تاریخ اشاره ننموده است.
دو احتمال در اینباره داده می شود: یكی این كه عطیه در ان سال به حج رفته و سپس همراه جابر از مدینه به سمت عراق و كربلا حركت كرده است. احتمال دیگر این است كه جابر از مدینه به كوفه رفته باشد، و در واقع عطیه از كوفه به جابر ملحق می شود و به سمت كربلا می اید.
در این راستا تردیدی وجود ندارد كه كاروان اسرای خاندان ع و سر مبارك امام حسین ع وسرهای شهدا، پس از اینكه دشمنان انها را به كوفه بردند و چند روزی را در كوفه مانده وسپس به شام حركت دادند، در روز اربعین همان سالی كه امام حسین ع به شهادت رسیدند، به كربلا بازگشته اند، و درتاریخ امده است كه كاروان خاندان ع واسیران خاندان رسول خدا ص، هنگام بازگشت به كربلا و دراربعین حسینی با جابر بن عبدالله انصاری ـ صحابی بزرگوار- كه پس از شهادت امام حسین ع برای زیارت ان حضرت امده بود، ملاقات نموده اند. این زیارت در همان سال نخست شهادت امام حسین ع و اولین زیارت اربعین ایشان به شمار می اید. هم چنین ثابت است كه زیارت اربعین یكی از زیارت های معتبر است و احادیث و روایات، مردم را نسبت به این زیارت ترغیب كرده اند تا جایی كه این زیارت از نشانه های مؤمن شمرده شده و مؤمنان هر سال این زیارت را انجام داده و بر ان مواظبت كرده اند. این زیارت تا بدانجا بوده است كه امامان معصوم ع از انجا كه در ان دوران شیعیان ومومنان، در بخش های كشور اسلامی همچون كوفه وبصره ومدینه وجز اینها پراكنده بودند، به قصد شناسایی واعلام موجودیت، زیارت امام حسین ع در اربعین ودر كربلا را نشانه ای از نشانه های پنجگانه مؤمن بشمار اورده وبه زبانی، روز اربعین، بزرگترین گردهمایی شیعیان در ان هنگام بشمار می امده است وتاكید معصومین ع، بر زیارت اربعین، می تواند یكی از علل همبستگی از سویی واز سوی دیگر، جهانی كردن حركت ومظلومیت امام حسین ع بشمار اید.
اما در جهت حضور كاروان ونیز حضور جابر ودیدار با كاروان اسرای كربلا، نظر مشهور و معتبر شیعه از قدیم این بوده است كه كاروان در راه بازگشت خود به مدینه منوره، در همان سال به كربلا بازگشته و بعد از دفن سر مبارك حضرت ( وبه قولی سایر شهدای كربلا) وزیارت مزار شهیدان، از انجا عبور كرده اند.
البته بعضی از علماوصاحبنظران واگاهان معتقدند بازگشت ان بزرگواران در همان سال نبوده است و سال پس از شهادت، یا دیرتر از بیستم صفر، به كربلا را تاریخ بازگشت كاروان بشمار اورده اند؛ زیرامعتقدند سفر طولانی به شام و بازگشت به كربلا از نظر زمانی در این مدت ممكن نبوده و بازگشتشان دور از نظر بشمار می اید.
اما با دقًت در این راستا وطول مسیر ونقشه حركت كاروان در راه رفت وسپس بازگشت ؛ وبودن راه اصلی وحركت دادن كاروان در راه رفت به شام وعبور دادن كاروان ال الله از شهرها ومراكز مهم ان هنگام جهت استفاده تبلیغاتی، همه وهمه نتیجه دیگری را در این راستا بدست می دهد!
گواه های تاریخی ودقیق وكارشناسی شده جغرافیایی تاكید می كند، طی این مسیر در ان مدت زمان، امكان پذیر بوده است.
حتی بازگشت انها در این مدت زمان بر مبنای مواردی كه بدان اشاره می گردد، عملی بوده وكاروان در اربعین نخست پس از شهادت خویش را به كربلا رسانیده اند.
تردیدی وجود ندارد كه دشمن، اسیران را بر شتران نشانده ـ و در بعضی نصوص امده كه شتران بدون جهاز بوده اند ـ و روز یازدهم محرم به كوفه برده شده و در روز دوازدهم یا سیزدهم محرم وارد كوفه شده اند.
انگاه كاروان بعد از توقف دو روزه وبه نقلی شش روز، از كوفه خارج شده، و در اول صفر وارد شام شده اند. این به معنای ان است كه كاروان مسیر كوفه به شام را حدودا دوازده روز، ویا هفده روز طی نموده است.
در تاریخ معروف است كه دشمن، اسیران را از مسیری طولانی تر به شام برده است. یعنی از كوفه به سمت جایی كه امروز شمال عراق است حركت كرده اند؛ بدین معنا كه كاروان از بغداد به تكریت، سپس موصل و تلعفر و پس از نصیبین در تركیه فعلی رد شده اند. از انجا وارد سرزمین سوریه شده و از رقًه و حلب گذر كرده ومكان وجایگاه مسجد النقطه، یاد اورحضور كاروان در مسافرت به شام است. كاروان از این پس به حما و حمص و سپس به شرق لبنان رفته اند. از شهر بعلبك رد شده و انگاه در راه شرق به سمت منطقه زبدانی رفته و از جهت غربی دمشق وارد ان شده اند.
گفتنی است كه در بعضی از این شهرها ومراكز مهم، مردم با شناختن خاندان رسول خداص لب به اعتراض، گشوده وتاریخ به سورش هایی در این موارد كرده است.
دلیل گذر از این مسیر طولانی هم این بود كه دشمن در نظر داشت قدرت نظامی خویش را به نمایش گذارد.
اماكاروان در راه بازگشت خود از شام به كربلا، مسیر كوتاه تر را طی كرده اند كه برخلاف مسیر پیشین خالی از سكنه بوده است. این مسیر به مرزهای اردن كنونی نزدیك بوده است. انان چند روز پس از حضور در شام، پیش از اینكه مسیر خویش را به سمت مدینه منوره ادامه دهند از مسیرالانبار به كربلا رفته اند. علامه مجلسی مدت حضور انان در شام را ده روز براورد كرده كه به واقعیت نزدیك تر است. البته توقف كاروان در سام را مورخین متفاوت نقل كرده اند لیكن سخن مرحوم مجلسی به حقیقت نزدیكتر است.
بر این اساس، بین شام و كوفه حداقل سه مسیر اصلی وجود داشته است و احیانا كاروان اسرا از یكی از این سه مسیر خویش را به شام رسانیده اند. كوتاه ترین مسیر موجود، مسیر «بادیة الشام» است كه حدودا ۸۰۰ كیلومتر است.
مسیر دوم مسیر كناره فرات است كه به اب هم دسترسی داشته و حدود یك هزار و ۲۰۰كیلومتر مسافت ان بوده است. اما طولانی ترین مسیر، یك هزار و ۶۰۰ كیلومتر درازا دارد و از شهرهایی مثل تكریت، موصل، نصیبین و حلب عبور می كند. در واقع اگر نقشه امروزی این مسیر را ملاحظه نماییم از چندین كشور عبور می كند.
فاصله طولانی كوفه به شام طبق محاسبات كنونی حدودا ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰كیلومتر براورد می گردد.
این به معنای ان است كه كاروان در هنگام بازگشت، روزی ۱۲۰ تا ۱۵۰ كیلومتر را طی می كرده اند، و این برای حركت شتران، طبیعی بوده است.
طبق گفته كارشناسان میانگین سرعت حركت شتر، در مسافت های كوتاه حداقل ۶۵ تا ۷۰ كیلومتر در ساعت، و در مسافت های طولانی حدودا ۴۰ كیلومتر در ساعت، و میانگین حركت اهسته شتران بین ۸ تا ۱۰ كیلومتر در ساعت است؛ متوجه می گردیم كه سرعت شتر، تفاوت چندانی با میانگین سرعت انسان پیاده، ندارد. ازاین رو می توان تصریح كرد كه كاروان با سرعت بسیار معمولی از كوفه راه افتاده است، وبه قصد نمایش وجز اینها، واستفاده از راههای غیر معمول وگذراندن كاروان از شهرهای مهم، زمان بیشتری را در راه كوفه تا شام، سپری كرده باشند.
به نظر می رسد كاروان در راه بازگشت از شام، كه در دهم ماه صفر صورت گرفته است، با سرعتی تند تر از معمول حركت كرده اند. همان گونه كه در تاریخ اشاره شده است مدت زمان حضور كاروان اسرا در شام بیشتر از این مدت نبوده چونكه كه با خطبه های حضرت زین العابدین ع وحضرت زینب ع ونیز پس از وفات حضرت رفیه ع، سرایط به نفع خاندان ع پیش رفته وبودن كاروان در شام به مصلحت یزید ودستگاه حاكمه نبود
در آخر چنین نتیجه می گیریم كه طبق اشارات ومتون تاریخی، اسرای خاندان ع به همراه سر مبارك امام حسبن ع در روز اربعین همان سال به كربلا رسیده اند واربعین حسینی در همان سال شهادت حضرت، یعنی سال ۶۱ هجری روی داده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب