گزارش قائم؛
واکاوی علل کم توجهی به دوره دستیاری پزشکی
قائم: کمبود پزشک متخصص در مقابل خالی ماندن ظرفیت صندلی خالی دستیاری پزشکی به پارادوکسی برای نظام آموزش پزشکی بدل شده و امسال با تغییر مسیر در این آزمون، گشایشی در این عرصه رخ داد.
خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: در سالهای اخیر، موضوع کمبود پزشک خصوصاً پزشک متخصص در کشور به یکی از دغدغه های اجتماعی و حوزه سلامت بدل شده است. پزشکان متخصص برای رسیدن به این دوره، باید از مرحله سختی با نام آزمون دستیاری پزشکی عبور کنند. آزمونی که آن نیز در سالهای اخیر به چالش برانگیزترین آزمون کشور بدل شده و دوره های متفاوتی را از تقلب و تخلف تا کاهش و افزایش ظرفیت، نابرابری رشته های لوکس با رشته های پایه و مهم، را از سرگذرانده است. پزشکان عمومی کشور با شرکت در یک آزمون کتبی باید دانش خودرا محک بزنند و بعد از قبولی به مدت ۴ تا ۵ سال در دوره دستیاری یا رزیدنتی زیر نظر اساتید آموزش ببیند و باتوجه به ماهیت آموزش پزشکی در کشور ما، این دستیاران همزمان در بیمارستان ها و مراکز درمانی مشغول ارائه خدمت درمانی نیز هستند که همین مسئله به فشار کاری و تحصیلی توأمان می انجامد. از طرف دیگر باتوجه به تغییرات چهره سلامت و بیماریها، گستردگی دانشگاه های علوم پزشکی، پیشرفت های پزشکی، نیاز به پزشک متخصص در کشور بیش از پیش شده است اما زیرساخت های پرداخت و درآمد برای ماندگاری پزشکان در مناطق دورافتاده همزمان رشد نیافته است و همین مورد باعث شده که تمرکز اصلی پزشکان در شهرهای بزرگ باشد. در سال قبل موضوع افزایش ظرفیت پزشکی به یکی از چالش های نظام آموزشی بدل شده بود و تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این عرصه با اعتراض فعالان حوزه سلامت و همراهی موافقان افزایش ظرفیت مواجه گردید. در نهایت ماده واحده «افزایش ظرفیت پزشکی در مقطع عمومی» از طرف رییس جمهور ابلاغ گردید. نکته مورد توجه در این ماده واحده، تکلیف جدید برای وزارت بهداشت درباب ظرفیت پزشکی تخصصی یا همان دستیاری بود. در تبصره ۲ این ماده واحده آمده است: «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است طرح افزایش ظرفیت در رشته های تخصصی پزشکی، دندان پزشکی عمومی و تخصصی دندان پزشکی به همراه اصلاحات پیشنهادی خود برای تشویق دانشجویان به تحصیل در رشته های تخصصی پزشکی مورد نیاز و کم متقاضی را تهیه و ظرف مدت دو ماه جهت تصویب به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ارائه نماید. بعد از ابلاغ این ماده واحده، نظرات مختلفی درباره ی آزمون دستیاری عنوان شد و برخی عنوان کردند این افزایش ظرفیت مشکلی را حل نمی کند چونکه سال هاست ظرفیت رشته های مهم و پایه همچون اطفال، داخلی، بیهوشی و طب اورژانس خالی مانده است و آمار و ارقام هایی از عدم ثبت نام و همین طور انصراف دستیاران از این رشته ها منتشر گردید. بمنظور واکاوی علل این اتفاقات در زمینه دستیاری پزشکی با دکتر سیدامیرپاشا طبائیان مشاور دبیر شورای آموزش پزشکی و تخصصی و فوق تخصص گوارش و کبد بالغین و متخصص طب داخلی از دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کردیم.
* گزاره کمبود پزشک متخصص و کم بودن ظرفیت دستیاری پزشکی و دیگری افزایش ظرفیت دستیاری و پرنشدن رشته های مهم و مادر به یکی از گزاره های مهم و پر تناقض حوزه سلامت بدل شده است، برنامه وزارت بهداشت برای حل این دو مسئله که یکی کمبود پزشک متخصص و دیگری پرنشدن ظرفیت رشته های اصلی دستیاری پزشکی چیست؟ جزییات نحوه پر شدن ظرفیت تخصصی در بومی گزینی چگونه است. از سویی وزارت بهداشت قبول دارد که با کمبود پزشک متخصص مواجه می باشد اما در مقابل ظرفیت در رشته های اصلی افزوده می شود، دلیلهای اتخاذ این راه حل را توضیح می فرمایید؟ چرا در همه رشته ها افزایش ظرفیت صورت نگرفت؟ در مقابل رشته هایی مانند بیهوشی و طب اورژانس در سالهای اخیر خالی مانده اند؟ آیا واقعیت دارد این خالی ماندن چقدر واقعیت دارد؟ این که در بعضی از رشته های تخصصی پزشکی ظرفیت خالی می ماند و اقبال به آنها کم است یک واقعیت است. رشته هایی مانند جراحی، داخلی، اطفال، عفونی، بیهوشی و طب اورژانس کم اقبال تر هستند. در بین این رشته ها هم بیهوشی و طب اورژانس نسبت به بقیه کم اقبال تر هستند و ظرفیت عمده آنها خالی می ماند. دلیل این که این رشته ها خالی می مانند به علت این است که شاخصهای مختلفی در این که این رشته ها پر نمی شوند، دخیل است. اول اینکه، این رشته ها، رشته های سختی هستند. اورژانس یکی از سخت ترین قسمت های طب است و رشته طب اورژانس یعنی رشته تخصصی است که تمام سختی های طب در آن خلاصه شده است. این رشته مطب ندارد و از طرف دیگر پرداختی برای متخصصان این رشته خیلی کم است. فرسودگی متخصصان رشته طب اورژانس زیاد است بدین سبب متخصصان و دستیاران این رشته خیلی زود فرسوده می شوند و زودتر از طبابت کنار می کشند. در مقابل رشته هایی تخصصی مانند رادیولوژی، پوست و چشم، دوره رزیدنتی راحت تری دارند، وقتی فارغ التحصیل می شوند مطب دارند و درآمد بیشتری نسبت به سایر متخصصان دارند. پس یکی از دلیلهای پر نشدن رشته طب اورژانس و بیهوشی، سختی این رشته ها در طول رزیدنتی و سختی این رشته ها پس از کار است. ضمن این که در قبال این سختی کار، ارزش کارشان دیده نمی گردد. نظام پرداخت برای این متخصصان اشکال دارد.
اینکه در بعضی از رشته های تخصصی پزشکی ظرفیت خالی می ماند و اقبال به آنها کم است یک واقعیت است. رشته هایی مانند جراحی، داخلی، اطفال، عفونی، بیهوشی و طب اورژانس کم اقبال تر هستند. در بین این رشته ها هم بیهوشی و طب اورژانس نسبت به بقیه کم اقبال تر هستند و ظرفیت عمده آنها خالی می ماند نکته در مورد موضوع «پلکان و سقف» برای پرداخت به متخصصان پزشکی این است که هیچ شغل حلالی وجود ندارد که وقتی بیشتر کار می کنید پول کمتری بگیرید! به این معنا که از میزانی که فرد کار می کند فقط قسمتی از آن پرداخت می شود و هر چه فرد بیشتر کار می کند، دریافتی کمتر می شود و در حقیقت برای پرداخت سقف مشخصی وجود دارد و اگر فرد هر چه بیشتر هم کار کند باتوجه به این سقف مشخص، پرداختی و درآمد بیشتری ندارد. حال برای یک رزیدنت یا متخصص چه اتفاقی می افتد؟ فرد می بیند که هر چه کار می کند چون سقف درآمدی وجود ندارد، پرداختی بیشتری ندارد. پس دلیلی برای کار کردن بیشتر وجود ندارد. باتوجه به سختی کار ترجیح می دهد که رشته ای را انتخاب نماید که سخت نباشد و همین مورد هم به کاهش اقبال به رشته هایی مانند بیهوشی و طب اورژانس منجر می شود. بتازگی دکتر عین اللهی وزیر بهداشت بتازگی تغییراتی برای پرداخت به متخصصان پزشکی و دستیاران تخصصی و فوق تخصصی پزشکی به وجود آورده است و تا حدودی این مسئله اصلاح گردید. سقف پرداختی را بالاتر برده اند و سقف پرداخت در مناطق محروم برداشته شده است. به عبارت دیگر در مناطق محروم فرد هر چقدر کار کند به همان میزان هم درآمد دارد. همین طور موضوع دریافتی بصورت پلکانی هم اصلاح گردید و درصدهای آن کمی اصلاح شده است. اصلاح این مساله کار بزرگی بود که یکی از عللی است که می تواند به گسترش رشته های تخصصی کمک نماید. مسئله دوم در مورد خالی ماندن تعدادی از رشته های تخصصی به موضوع نحوه انتخاب رشته دستیاران بازمی گردد. در سالهای اخیر تغییراتی در نحوه انتخاب رشته دستیاران پزشکی رخ داده بود و دستیاران تنها می توانستند ۵ رشته را انتخاب کنند ولی برای دوره چهل و نهم دستیاری تغییراتی اجرا شد و امکان انتخاب ۱۰۰ رشته محل برای دستیاران برقرار شد. بدین سان داوطلب دوره دستیاری اگر نمره اش به رشته هایی مانند رادیولوژی، پوست و چشم نرسید، می تواند در رشته های جراحی و داخلی ادامه تحصیل دهد. برداشتن محدودیت کمک کرد که بخش عمده ای از ظرفیت های خالی تکمیل شود و همین مورد یکی از اصلاحات در زمینه دستیاری بود. * دراین زمینه آیا وزارت بهداشت بررسی میدانی درباره ی وضعیت دوره دستیاری داشته است؟ سختی های دوره دستیاری برمبنای رشته چگونه است؟ رشته ای مانند پاتولوژی کشیک ندارد و یا اگر کشیک هم داشته باشد کار خاصی در آن زمان ندارد، در مقابل رشته ای مانند داخلی اگر کشیک داشته باشد ممکنست مرتب بیمار بدحال داشته باشد و رزیدنت حتی یک ساعت هم وقت استراحت نداشته باشد. یا رشته تخصصی مانند پوست، بیماری اورژانس ندارد. اما رزیدنت جراحی ممکنست شب تا بامداد انواع تروماها را ویزیت کند، مریض های بدحال دارد، اتاق عمل دارد. این سختی ها برای رزیدنت طب اورژانس هم صدق می کند. اورژانس همیشه شلوغ است و یک رزیدنت طب اورژانس باید همه تخصص ها را پوشش دهد و مریض بدحال اطفال، داخلی و حتی جراحی را در مرحله ورود به اورژانس ویزیت کند و هیچ موقع خلوتی ندارد. بدین سبب تفاوت دوره رزیدنتی برای هر رشته و تفاوت دوره فارغ التحصیلی برای هر رشته تخصصی پزشکی یک شاخص مهم برای انتخاب رشته است. بطور مثال یک متخصص پوست در دوره رزیدنتی کشیک زیادی ندارد، اگر در مرکز دولتی باشد آنکالی ندارد و بعد از فارغ التحصیلی هم مطب دارد و درآمد خوبی کسب می کند و در مقابل یک متخصص طب اورژانس همان سختی دوره رزیدنتی را پس از فارغ التحصیلی دارد، ضمن این که اجازه مطب ندارد و درآمدی غیر از بیمارستان نخواهد داشت. خیلی از متخصصان طب اورژانس به علت همین سختی ها حاضر شده اند که بدون توجه به مدرک تخصصی خود تنها با مدرک پزشکی عمومی خود مطب بزنند. ما به عنوان وزارت بهداشت وقتی کار سختی به عنوان طب اورژانس داریم باید به همه جوانب آن بنگریم. منطقی این است که کسی که اینقدر کار سختی انجام می دهد باید از نظر مالی هم تامین باشد. نمی گردد که کار سخت داشته باشد و درآمدش هم پایین باشد، نتیجه این می شود که وقتی می خواهد انتخاب رشته کند، بصورت عقلانی می رود رشته ای را انتخاب می کند که هم دوره رزیدنتی راحتی داشته باشد و هم آینده بهتر و هم درآمد بهتری در انتظارش باشد. * برای حل این معضلاتی که برای دوره دستیاری و سختی های آموزش پزشکی دوره تخصصی برشمردید، دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی که متولی دوره های تخصصی و فوق تخصصی پزشکی است، چه راهکارهایی انتخاب نموده است؟ ما در معاونت آموزشی وزارت بهداشت و دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی چند راه حل اندیشیده شد. به همین دلیل با تمام بوردهای تخصصی رشته های کم اقبال جلسه گذاشته شد. بورد تخصصی هر رشته مجموعه ای از اساتید و صاحبنظران آن رشته است. رشته های جراحی توراکس (قفسه سینه)، عفونی، اطفال، بیهوشی، داخلی، جراحی قلب همچون این رشته های کم اقبال بودند، مشترک نظرات تمام این بوردهای تخصصی این بود که نظام پرداخت باید اصلاح گردد. نظام پرداخت تنها به وزارت بهداشت ارتباط ندارد و نیازمند یک حرکت جمعی است که سازمان برنامه و بودجه، مجلس و سایر نهادها ورود کنند و با همدیگر نظام پرداخت حوزه سلامت اصلاح گردد. همین طور بوردهای تخصصی پیشنهاداتی را بنا بر هر یک از رشته ها مطرح نمودند. تعدادی از بوردها پیشنهاد داشتند طول دوره تحصیل ۴ سال را به ۳ سال کاهش دهند. برخی دیگر پیشنهاد دادند باتوجه به نوع رشته، دستیاران بصورت مستقیم وارد رشته های فوق تخصصی شوند. این پیشنهادات مطرح گردیده است و الان درحال کار کارشناسی بر روی آن هستیم و هر زمان نهایی شود، اعلام می شود. اما نکته مهم در این راه حل ها این است که نظام پرداخت باید اصلاح گردد. به عبارت دیگر اگر رشته بیهوشی و طب اورژانس خوب درآمد داشته باشد، اقبال به این رشته ها هم زیاد می شود. * وزارت بهداشت دارای اسناد برآورد نیروی انسانی است، آیا در این اسناد بررسی شده که کمبود نیروی متخصص در چه نقاطی است و برای آن راهکاری اندیشیده شده است؟ خیلی از کمبودهایی که در پزشک متخصص وجود دارد به علت توزیع نامناسب پزشک متخصص در کشور است. هم اکنون بیشتر پزشکان متخصص در تهران و شهرهای بزرگ حضور دارند و ماندگاری آنها در شهرهای کوچک کم است. چه کسانی به شهرهای کوچک می روند؟ پزشکان متخصصی که باید دوره طرح «ضریب کا» و تعهدات خودرا طی کنند. به عنوان نمونه فردی متخصص نورولوژی است و باید دو سال طرح تعهدات خودرا در یک شهر دیگر که وزارت بهداشت می گوید، بگذراند، فرد اهل تبریز است و او را می فرستند زاهدان و یا یک جای دیگر که دورتر، این افراد پس از دو سال یک روز هم در آنجا نمی ماند و ماندگاری ندارد. ما فکر کردیم که چکار باید کرد که ماندگاری پزشک متخصص را در مناطق محروم افزایش دهیم. در این راه به بومی گزینی رسیدیم. ما می توانیم بومی هرمزگان، زاهدان و کردستان و سیستان و بلوچستان را در همان مناطق ماندگار نماییم چونکه بومی هر شهر در همان شهر بهتر ماندگاری دارد. برای این کار برای نخستین بار یک ظرفیت بومی برای آزمون دستیاری اختصاص دادیم. ظرفیت بومی به اینگونه اختصاص می یابد که ابتدا ظرفیت های اصلی تکمیل می شود و در صورتیکه صندلی خالی باقی ماند برای اختصاص ظرفیت بصورت بومی گزینی تصمیم گیری می شود. * وزارت بهداشت در زمان افزایش ظرفیت دوره دستیاری پزشکی با این انتقاد مواجه گردید که چرا ظرفیت را در رشته های پایه که قبل از این هم خالی می ماند، افزایش داده است؟ چرا همه رشته ها بصورت مساوی افزایش ظرفیت نداشته اند؟ دلیلهای وزارت بهداشت برای این اقدام چه بود و آیا این اقدام می تواند وضعیت صندلی خالی دستیاری را بهبود بخشد؟ اشتباهی که سالهای قبل انجام شده بود این بود که ظرفیت ها در رشته های دستیاری یکسان افزایش می یافت. هر ساله حدود ۱۲ هزار نفر در دستیاری شرکت می کنند که حدود ۴۳۰۰ نفر پذیرفته می شوند. فرض کنید ما به عنوان وزارت بهداشت تصمیم می گرفتیم که ظرفیت تمام رشته های دستیاری را یکسان افزایش دهیم و به عنوان نمونه رشته رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران از ۲۰ نفر به ۴۰ نفر افزایش می یافت. فارغ از این که توانایی آموزش این تعداد دستیار و زیرساخت های آموزشی را در نظر نگیریم، اتفاقی که می افتد این است که باردیگر همان رشته های پوست و رادیولوژی و چشم پر می شود و رشته های پایه خالی می ماند. اشتباه این است که همه رشته های تخصصی را یکسان افزایش دهیم. برای اینکه با افزودن ظرفیت به همه رشته ها بصورت یکسان موجب می شویم که افراد دارای نمرات بالاتر بازهم همان رشته های بالاتر را انتخاب کنند و کمکی به رشته ها پایه نمی نماید. بدین سبب اضافه کردن بدون فکر و کار کارشناسی به جز لطمه به سیستم سلامت هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. افزایش ظرفیت باید در رشته هایی صورت بگیرد که خواهان آن رشته ها کمتر است.
سوال پیش می آید که اگر علاقمندی به این رشته ها کمتر است چرا افزایش ظرفیت دهیم؟ نکته اینجاست که کم اقبالی به این رشته ها در وضعیت عادی خودرا نشان می دهد، اما با ایجاد شرایط ویژه برای بومی گزینی، امکان پر کردن این ظرفیت وجود دارد و به بومی منطقه می گوئیم که برود به سمت رشته های جراحی، داخلی یا طب اورژانس. به این منظور کسی انتخاب می شود که بومی آن منطقه است و آنجا می ماند و بدنبال فرار کردن از آن منطقه نیست. سوال پیش می آید که اگر علاقمندی به این رشته ها کمتر است چرا افزایش ظرفیت دهیم؟ نکته اینجاست که کم اقبالی به این رشته ها در وضعیت عادی خودرا نشان می دهد، اما با ایجاد شرایط ویژه برای بومی گزینی، امکان پر کردن این ظرفیت وجود دارد و به بومی منطقه می گوئیم که برود به سمت رشته های جراحی، داخلی یا طب اورژانس. به این منظور کسی انتخاب می شود که بومی همان منطقه است و آنجا می ماند و بدنبال فرار کردن از آن منطقه نیست. امیدواریم با طرح بومی گزینی تعداد بیشتری از متخصصان را در رشته هایی که نیاز مملکت است تکمیل نماییم. حالا در بعضی از بیمارستان ها متخصص جراحی و متخصص زنان وجود دارد اما متخصص بیهوشی ندارند. این اتفاق سبب می شود که آن متخصصان جراحی و زنان هم نتوانند کار کنند. ما همه با امید به آینده پیش می رویم. امسال تعداد انتخاب رشته ها را افزایش دادیم، موضوع بومی گزینی را مطرح کردیم و در نهایت میزان ظرفیت پذیرش را بیشتر کردیم که در مجموع در چند سال آینده ثمراتی داشته باشد که با صندلی خالی دستیاری مواجه نباشیم. * آیا وزارت بهداشت برای تسهیل شرایط دستیاران در دوره دستیاری نیز برنامه و راهکاری دارد؟ این امر با شرایط کاری رزیدنت ها چقدر همخوانی دارد تا فضای کاری و تحصیلی آنها قابل تحمل شود؟ بعضی وقت ها پزشکان عمومی با سختی بسیار رزیدنتی قبول می شوند و پس از دو سه ماه انصراف می دهند. خیلی از پیگیری های ما نشان داده است که این انصراف ها به خاطر فشار کاری ناشی از فشار روحی و سخت گیری های بیخود و بی جهت بوده است. ما در دبیرخانه شورای آموزش پزشکی و تخصصی و معاونت آموزشی وزارت بهداشت این موضوعات را رصد می کند. این که ناگهان در یک رشته چهار دستیار با هم انصراف می دهند مسئله مهمی است و از طرف ما بررسی می شود که آیا واقعاً خود افراد انصراف داده اند یا گروههای آموزشی فشار زیادی وارد کردند. قبل از این کشیک ها حداقل ۱۲ ساعت و به ترتیب ۱۰ و یا ۸ و یا ۶ ساعت بودند. حداکثر ۱۲ کشیک است و البته تعدادی از گروه ها بیش از ۱۲ کشیک هم ممکنست برای فرد تعیین کنند. اما نکته این است که ۱۲ ساعت بیشتر کشیک کارایی لازم را ندارد و بدین سبب روی گروه ها مقرر است نظارت داشته باشیم و گروه ها باید برمبنای کوریکولوم ها رفتار کنند و اگر گروهی خارج از این مساله رفتار کند با گروه برخورد می شود. به گزارش قائم به نقل از مهر، در آزمون دستیاری دوره چهل و نهم ۱۲ هزار و ۷۲۵ نفر ثبت نام کردند که از این تعداد ۱۱ هزار و ۸۴۷ نفر حائزشرایط بودند. برمبنای ظرفیت کلی پذیرش دستیار تخصصی پزشکی در دوره چهل و نهم میزان ۴ هزار نفر بود که رشته بیهوشی با ۳۳۰ نفر، طب اورژانس با ۳۲۴ نفر و رشته بیماریهای داخلی با ۳۱۴ نفر بالاترین میزان ظرفیت را دارا بودند. برای نخستین بار در سالهای اخیر پذیرش آزمون دستیار تخصصی ۱۴۰۱، رکورد زد و همه ۴ هزار نفر در چهل و نهمین آزمون دستیاری پذیرفته شدند و در مقایسه با سال قبل و ظرفیت مشابه، حدود ۵۰۰ دستیار تخصصی در آزمون امسال، بیشتر جذب و پذیرفته شدند و از طرف دیگر، صندلی های خالی این آزمون خصوصاً در رشته های مورد نیاز، بطور شایان توجهی پُر شد. این اتفاق نشان میدهد که تغییرات در شیوه پذیرش، برنامه ریزی برای تنوع بخشی در پذیرش دستیار و توجه به دغدغه های معیشتی به ماندگاری پزشکان متخصص که جز گروه نخبگان کشوری هستند کمک می نماید چونکه هر چه ماندگاری این گروه از نخبگان بیشتر شود تمایل به مهاجرت آنها نیز کاهش پیدا می کند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب