بخت خرم ما، شناخت حافظ با آثار خرمشاهی
قائم: نمی شود از حافظ سخن گفت و نامی از آثار بهاءالدین خرمشاهی به میان نیاورد، خرمشاهی از چهره های برجسته در عرصه حافظ شناسی و تفسیر اشعار حافظ است.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی
: نمی شود از حافظ سخن گفت و نامی از آثار بهاءالدین خرمشاهی به میان نیاورد، خرمشاهی از چهره های برجسته در عرصه حافظ شناسی و تفسیر اشعار حافظ است، در این سخن کوتاه به دو کتاب «حافظ نامه» و «حافظ» نوشته او اشاره می کنیم:
«حافظ نامه» خرمشاهی
«حافظ نامه» اثر بهاءالدین خرمشاهی، در حقیقت مهم ترین، مشهورترین و جامع ترین اثر او درباره ی حافظ است و اغلب وقتی مردم از «کتاب خرمشاهی درباره ی حافظ» صحبت می کنند، منظور همین کتاب است. حافظ نامه یک شرح تفصیلی و بگونه ای یک دایره المعارف حافظ است. این کتاب یک شرح عالمانه و گسترده بر تمامی غزلیات، اشعار پراکنده و حتی بخش های دشوار دیوان حافظ (مانند مقدمه های قدیمی) است.
خرمشاهی در این کتاب دو جلدی، پیش از آغاز شرح غزل ها، مقدمه مفصلی آورده که خود یک کتاب کوچک است. این مقدمه شامل زندگی و زمانه حافظ، بررسی سبک و زبان حافظ، آشنایی با عرفان و جهان بینی حافظ، و شیوه کار خرمشاهی در این کتاب است.
در ادامه او به شرح تفصیلی غزلیات پرداخته که میتوان این بخش را قلب تپنده کتاب دانست. او دیوان حافظ را به ترتیب رسمی (الفبای قافیه ها) دنبال کرده و برای هر غزل، این مراحل را طی می کند: غزل بطور کامل آورده شده است، برای هر بیت یا حتی هر کلمه دشوار و پیچیده، توضیحی روان و دقیق ارائه می کند. این توضیحات هم معنای تحت اللفظی و هم مفهوم ادبی و نمادین را در بر می گیرد. خرمشاهی به زیبایی به «راز» هر بیت می پردازد. او به چندپهلویی اشعار حافظ توجه ویژه ای دارد و نشان میدهد چه طور یک بیت همزمان می تواند معانی عاشقانه، عرفانی، اجتماعی و فلسفی داشته باشد. همین طور به آرایه های مهم بلاغی که حافظ به کار برده نیز اشاره می کند.
البته خرمشاهی در این کتاب علاوه بر غزلیات، قصاید، مثنوی ها، قطعات و رباعیات منسوب به حافظ نیز شرح داده است. بخش مهم دیگر کتاب فرهنگ نامه (فرهنگ لغات و اصطلاحات) است، انتهای کتاب هم یک فرهنگ واژگان و اصطلاحات وجود دارد که میتوان برای فهمیدن معنای یک کلمه خاص در اشعار مختلف حافظ، به آن مراجعه نمود. این بخش به خودی خود یک منبع بسیار باارزش است.
چرا خواندن حافظ نامه مفید است؟
این کتاب، حدودا هر آن چه برای فهم یک بیت حافظ نیاز دارید را در یک جا فراهم می کند: مدلول واژه، مفهوم بیت، ریشه های عرفانی و فلسفی، و ارتباط بیت با کل غزل. خرمشاهی با تسلط بر ده ها شرح قدیم و جدید حافظ (از جمله شرح سودی، قزوینی-غنی، استعلامی و... ) و نیز با دانش عمیق از قرآن، عرفان و فلسفه، شرحی مستدل و خردمندانه عرضه کرده است. او از تحمیل تفسیرهای افراطی (چه بطورکامل زمینی و چه بطورکامل آسمانی) بر شعر حافظ پرهیز می کند و اجازه می دهد «ابهام» بعنوان جوهره شعر حافظ حفظ شود. همین طور از نظر زبانی، با وجود عمق مطالب، زبان خرمشاهی برای غیرمتخصصان نیز قابل درک و بسیار جذاب است.
با درنظر گرفتن همه این خاصیت ها «حافظ نامه» در بین ادیبان، استادان دانشگاه و دوست داران جدی حافظ، بعنوان یکی از معتبرترین و کاربردی ترین شروح معاصر شناخته می شود.
حافظ نامه برای چه کسانی مناسب است؟
برای همه دوست داران به حافظ! از کسی که تازه می خواهد با حافظ آشنا شود تا پژوهشگری که سال ها با حافظ مانوس است، دانشجویان و طلبه ها (به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، مدرسین ادبیات بعنوان یک منبع درسی و پژوهشی، کتابخانه های شخصی و عمومی بعنوان یک اثر ماندگار و ضروری. خلاصه این که «حافظ نامه» را میتوان دایره المعارف کامل و مرجع غائی برای فهم خط به خط دیوان حافظ نامید.
این کتاب، حاصل عمر بهاءالدین خرمشاهی و یکی از ارزشمندترین هدایای فرهنگی به دوست داران زبان فارسی و خواجه شیراز است. اگر کسی بخواهد یک کتاب شرح حافظ داشته باشد، «حافظ نامه خرمشاهی» یکی از بهترین انتخاب های امکان دارد.
حافظ و روزگارش
اما این تنها کتاب بهاءالدین خرمشاهی درباره ی حافظ نیست. پیشنهاد دیگر برای شناخت حافظ، کتاب «حافظ» اثر او است، کتابی برجسته در زمینه حافظ پژوهی که به بررسی جامع و دقیق اندیشه ها، سبک و زندگی حافظ می پردازد.
این کتاب در ده فصل تدوین شده و هر فصل به جنبه ای از شخصیت و آثار حافظ اختصاص دارد. فصل اول به زمانه حافظ و شرایط تاریخی دوران او پرداخته؛ فصل دوم زمینه های فرهنگی اثرگذار بر اشعار او را بررسی می کند؛ فصل سوم به اندیشه سیاسی و سلوک فردی و اجتماعی حافظ اختصاص دارد؛ فصل چهارم سبک نوآورانه وی در غزل را مورد تحلیل قرار می دهد؛ در فصل پنجم و ششم به ترتیب اندیشه های فلسفی، کلامی، دینی و اعتقادات مذهبی او را بررسی نموده است؛ فصل هفتم به جایگاه عرفانی حافظ در عرفان ایرانی و اسلامی می پردازد و فصل هشتم دو پیام مهم اشعار او یعنی عشق و رندی را تحلیل می کند؛ در فصل نهم، نویسنده به درس هایی که از حافظ میتوان آموخت اشاره نموده است و در فصل پایانی، کتاب شناسی توصیفی و نقد بالاتر از ۱۱۰ اثر حافظ پژوهی ارایه شده است.
چنین تلفیقی از تحلیل متن، تبارشناسی فکری و معرفی متن کم نظیر است و ساختار جامع کتاب را نشان میدهد که ابعاد مختلف شخصیت و آثار حافظ را روشن کرده است؛ بنابراین برای دوست داران به ادبیات فارسی منبعی باارزش بحساب می آید.
در پنجاه سال به اندازه هفتاد سال کار کردم
بهاءالدین خرمشاهی، نویسنده، مترجم، روزنامه نگار، طنزپرداز، فرهنگ نویس، شاعر و استاد دانشگاه ایرانی، در سال ۱۳۲۴ در قزوین متولد شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خودرا همان جا گذراند. خرمشاهی ابتدا در رشته پزشکی پذیرفته شد اما بعد از سه سال تحصیل، این رشته را رها کرد و به همراه کامران فانی به تحصیل در رشته ادبیات فارسی پرداخت. او سپس از دانشگاه تهران مدرک فوق لیسانس کتاب داری دریافت کرد و فعالیت حرفه ای خودرا در مرکز خدمات کتابداری شروع نمود. از استادان برجسته وی در عرصه ادبیات فارسی میتوان به افرادی چون ذبیح الله صفا، مهدی محقق، سید جعفر شهیدی و پرویز ناتل خانلری اشاره نمود. آثار و فعالیتهای او در زمینه های مختلف فرهنگی و ادبی جایگاه ویژه ای در ادبیات معاصر ایران دارد.
بهاءالدین خرمشاهی سه فرزند به نامهای هاتف، عارف و حافظ دارد و نوه ای شیرین زبان به نام مسیح. هشتاد ساله است و بگفته خودش در پنجاه سال به قدر هفتاد سال کار کرده و کتاب نوشته است. اینروزها ایام سالخوردگی را در منزل سپری می کند، گاه گاهی مقاله یا خاطره ای مینویسد. در پاسخ احوالپرسی تلفنی فروتنانه می گوید: «به قول سعدی، ما که باشیم که اندیشه ما نیز کنند؟»
روزگارتان خرم و سایه تان بلند آقای خرمشاهی!
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان قائم در مورد این مطلب