معماری مساجد معاصر رو به افول گذاشته است
گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر طی اطلاعیه ای از حفظ سادگی در طراحی مساجد بعنوان یک اصل در دوران تکامل مسجد یاد کرد و اضافه کرد: امروز بر خلاف دوران تکامل مسجد در یک پیوستگی تاریخی، معماری مساجد معاصر رو به افول گذاشته و گرفتار ازجاکندگی شده است.
به گزارش قائم به نقل از ایرنا از فرهنگستان هنر، گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر در سالهای ۱۳۹۳ و ۱۳۹۸، سلسله نشست هایی درمورد معماری معاصر مساجد برگزار کرد و طی آن متخصصان امر، معماران و شهرسازان صاحب نظر به بیان خصوصیت ها، نمونه ها و تجربه های خود در مورد معماری مساجد پرداختند.
بر طبق این سلسله نشست ها، گروه معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر بیانیه زیر را درباره معماری معاصر مساجد صادر و از جانب این فرهنگستان به دستگاه ها و سازمان های ذیربط ارسال شده است:
مسجد کلیدی ترین عنصر از مجموعه آثار معماری است که می توانیم در آینه آن تمامی تجربیات تاریخی دوران اسلامی را در عرصه معماری بنگریم. مساجد فقط مسجدبودن را نمایندگی نمی کنند، بلکه مفهومی از تمامیت تاریخ معماری ایرانی اند. امروزه با گم گشتگی و فراموشی نسبت به معماری گذشته گرفتار سردرگمی و آشفتگی در رویکردها، سیاست ها، برنامه ها و طرح های توسعه اماکن مذهبی، بخصوص معماری معاصر مساجد، شده ایم. بر خلاف دوران تکامل مسجد در یک پیوستگی تاریخی، امروز معماری مساجد معاصر رو به افول گذاشته و گرفتار ازجاکندگی شده است.
لذا امروزه بیشتر از هر زمان دیگری احتیاج به شناخت عمیق و صحیح از معماری گذشته ایران زمین احساس می شود. واکاوی مفهوم مسجد در معماری ایران و کوشش برای تقرب به شالوده های فکری و نظری معماری ایرانی زمینه ساز تحولی شگرف در اندیشه ها، طرح ها و برنامه های مختلف در رابطه با توسعه و ارتقای کیفی معماری معاصر مسجد می شود.
فرهنگستان هنر با درک اهمیت و لزوم توجه به این مهم با برگزاری نشستی تخصصی با عنوان «معماری معاصر ایران؛ مسجد و بناهای مذهبی» طی دو روز در ۲۶ و ۲۷ آذر ۱۳۹۳ و همینطور سلسله نشست های معماری معاصر مساجد در سال ۱۳۹۸ با هدف بررسی و تحلیل تجارب، رویکردها و نظریه های در رابطه با معماری مسجد و هم اندیشی با صاحب نظران، به یافته اندوزی از این اقدام پرداخته و نتیجه حاصل را در بیانیه زیر مدون کرده است.
فرهنگستان هنر ضمن ابراز نگرانی از روند کنونی و چالش های پیشِ رو در دست یابی به معماری در شأن و جایگاه این تمدن عظیم، بر اصلاح رویکردها، سیاست ها و فرایندهای طراحی و اجرای مساجد در دوران کنونی تاکید می کند. به رغم تلاشهای پرارزش صورت گرفته در تهیه و تدوین دستورالعمل ها، ضوابط و آئین نامه های مرتبط و همینطور مستندات پرارزش در شناخت و معرفی معماری پرارزش گذشته مساجد، همچنان روند تنزل کیفی ساخت و بحران هویت ادامه دارد و بر شدت آن هم افزوده شده است.
آسیب شناسی وضعیت کنونی مبین تأثیر علل و عوامل مختلفی است؛ ازجمله چیرگی مؤلفه های کمّی در نظام برنامه ریزی و بی توجهی به عوامل کیفی در سیاستگذاری و طراحی، کالایی شدن ساختمان، تسلط بازار زمین و املاک بر فرآیند توسعه، الگوبرداری نادرست و ترویج معماری بی هویت در ساخت مساجد و عناصر و اجزای آن، و همینطور تخریب و نابودی ثروت های تاریخی فرهنگی به جامانده از گذشته که خود چراغ راهی برای آینده ما بوده اند.
اما فقر دانش نظری و فقدان بینشی شکل گرفته بر پایه بازخوانی صحیح معماری گذشته ضمن توجه به لزوم ها و ظرفیت های معاصرسازی معنا و عملکرد و کالبد مسجد، تأثیرگذارتر از دیگر نیروهای مخرب ذکرشده است. فرهنگستان هنر بر این باور است که تغییر نگرش به معنا و مفاهیم معماری بر پایه نظریه ای برخاسته از بازخوانی بینش عرفانی معمار ایرانی، زمینه ساز تشکیل دستگاه فکری بعنوان پشتوانه تغییرات لازم در سیاست ها، برنامه ها و اسناد راهنما در فرآیند طراحی و ساخت مساجد معاصر می شود. مُفاد بندهای مشروح زیر، برگرفته از اندیشه ورزی ها و آرا و نظرهای مطرح در نشست ها و جلسات تخصصی، مبین اصول راهنمایی برای دست یابی به چنین دستگاه نظری است:
غلبه کارکردهای دنیوی مسجد
اولین رکن کارکردی و نقش کلیدی مسجد جایگاه برگزاری نماز، نیایشگاه و عبادتگاه بوده است که با دگرگونی ها در کارکرد مسجد، دیگر عملکردهای جنبی، بخصوص مکان اجتماع، بر نقش اصلی این مکان مقدس مستولی شده است. در یک قرن اخیر جابه جایی این دو نقش، شاهدی بر غلبه کارکردهای دنیوی این مکان مقدس است. بازگشت به نقش مسجد، بعنوان جایگاهی برای یاد خدا و برگزاری نماز، همان گونه که در آیات متعدد بر این نقش تاکید شده (برای نمونه آیه ۱۱۴ سوره بقره)، ضروریست.
درک صحیح از سنت و رابطه «صورت و معنی» یا «ظاهر و باطن» در معماری، در مراتب مختلف، زمینه ساز تقرب به معماری باهویت می شود که در آن نه اثبات معنا به منزله از اعتبارانداختن فواید ظاهری است و نه کشف فواید کالبدی و کارکردی و زینت های آن به معنای نفی فواید باطنی و معانی نهفته برای مراتب عالی وجود آدمی است. این هم پیوندی در رابطه ای همگن بین ساختار و فرم و عملکرد شکل می گیرد.
مسجد، به واسطه نسبت معنوی و ارتباط ملکوتی با کعبه، از حیث اسلوب معماری از همان الگویی تبعیت می کند که کعبه و عرش بر اساس آن ساخته شده اند. به عبارت دیگر، نحوه سیر و سلوک نمازگزار در مسجد برابر با اعمالی است که در مناسک حج مقرر شده و کعبه هم چون از صورت معنوی عرش تبعیت می کند، طرح بنای مسجد از نقشه ای آسمانی پیروی می کند.
ظهور نوساخته هایی بی هویت در معماری مسجد
معماری مساجد ایرانی بر پایه روندی تداومی تکامل یافته و به اوج خود رسیده است. بی توجهی به تداوم اصول معماری گذشته و انقطاع و یا گسست از این پیوستگی تاریخی سبب ظهور نوساخته هایی بی هویت، با عناصر و اجزایی ناهمگون و فاقد ارتباط معنایی با معماری بومی و گذشته تاریخی می شود. تداوم اصول معماری، بخصوص در معماری مساجد، یک اصل به حساب می آید.
معماری مسجد تجسمی از هماهنگی و نظم و آرامش طبیعت است که پروردگار آنرا به مثابه خانه همیشگی مسلمانان برای عبادت تعیین کرده است. مسلمانان با نمازگزاردن، به تعبیری، به آغوش طبیعت بازمی گردند. این ارتباط درونی و بیرونی با طبیعت از خصوصیت های قابل تأمل و توجه در معماری مسجد است.
سازمان فضایی و شکل و ساختار و همینطور عناصر و اجزای متشکله مسجد متناسب است با نقش و کارکرد آن در مقیاس های متعدد محله ای، منطقه ای و شهری (مسجد جامع)، توجه به تفاوت های آشکار در هر یک از مقیاس های برشمرده شده، و پرهیز از تکرار و استفاده نابجا در هر یک از مساجد با مقیاسی متفاوت، باعث نابسامانی های قابل توجهی در ادراک و سلسله مراتب فضایی این مکان مقدس در شهر می شود.
مسجد، عامل سرزندگی اقتصادی و اجتماعی
مسجد کانون کارکردهای شهری محله ای و به عبارتی عامل اصلی سرزندگی اقتصادی و اجتماعی بافت شهری پیرامونی است. برقراری تعادل کارکردی و پرهیز از تسلط فعالیتهای اقتصادی بر ساختار کارکردی این کانون فرهنگی مذهبی اصل شمرده می شود. ارتباط مناسب، هم نشینی متوازن و هم زیستی متعادل با عناصر و اجزای پیرامونی در یک هم پیوندی فضایی کارکردی بین مسجد و کارکردهای پیرامونی ضروریست.
در روند تکاملی معماری و ساخت مساجد، برخورداری از خلاقیت و فناوری های روز همواره سبب بروز خلاقیت ها در فضاسازی و شیوه برگزاری این ساختار بوده است. معماری معاصر مسجد باید ضمن توجه به تداوم این سنت تاریخی، تکنولوژی های جدید را به منظور بهره گیری از مطلوبیت های فضایی کارکردی به کار گیرد.
نور برجسته ترین خصوصیت معماری ایرانی است، نه فقط بعنوان عنصری مادی، بلکه به مثابه تمثیلی از «وجود» و «خرد» الهی. درون مسجد گویی نور در صور مادی تبلور یافته و این صورت ها انسان مؤمن را به آیه نور در قرآن متذکر می شود. به کارگیری نور در تجسم این جوهر معنوی از ارکان ساختاری و فضایی مسجد شمرده می شود.
به منظور دست یابی به معماری منطبق با خصوصیت های بستر رخداد اثر، برخورداری از خصوصیت های بومی متأثر از اقلیم و جغرافیا و توجه به مؤلفه های مختص به هر زمینه ای، شامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، در شکل دهی به سازمان و ساختار فضایی کارکردی اثر ضروریست.
ضرورت حفظ سادگی در مساجد
سادگی و شفافیت فضایی کارکردی عناصر و اجزای متشکله مسجد از خصوصیت های تداوم یافته در روند تکاملی مساجد از ابتدا تا کنون بوده است. حفظ سادگی و برخورداری از شفافیت فضایی از اصول طراحی مساجد به حساب می آید.
ارتباط مساجد و هم پیوندی آنها با بافت شهری و هم نشینی دو ساحت مادی و معنوی، نظیر بازار و مسجد، از راه تعریف حریم های حد واسط (مَفصل) و سلسله مراتب حضور از فضای زندگی روزمره به عرصه نیایش و عبادت از اصول برشمرده می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب