معماری مساجد اصفهان اینجا هر کاشی با خدا نجوا می کند
قائم: معماری مسجدهای اصفهان، خصوصاً در دوران سلجوقیان، ایلخانیان و صفویان بسیارعارفانه و شاعرانه است، هرگوشه اش تاریخ و اصالتی بی نظیر را به رخ هر بیننده می کشد.
خبرگزاری مهر، گروه استانها - مرجان سیف الدین: وقتی به اصفهان، نگین معماری ایران، پا می گذاری، گویی وارد دنیایی می شوی که هر گوشه اش قصه ای از هنر و فرهنگ کهن ایرانی را نجوا می کند و تو را به تعظیم بندگی وا می دارد، از دوره سلجوقی گرفته تا ایلخانی و صفوی، هر دوره روح و سبک خاصی به مساجد این شهر بخشیده است، سفری که با دیدن این بناهای اعجاب انگیز معنای واقعی هنر اسلامی ایرانی را درک می کنید.
مسجدهای دوره سلجوقی: آغاز شکوه و نوآوری
قدم به مسجدهای دوره سلجوقی که می گذاری، با بناهایی مواجه می شوی که تمام عیار، معماری اسلامی اولیه را می بینی این مسجدها که شاهکاری از دوره سلجوقی است، با ایوان ها و گنبدهای خاصش، تغییرات و تحولات معماری آن با گذشت زمان آشکار است.
کتاب مساجد ایران سبک معماری سلجوقی را با نوآوری در ساختارها و تزئینات همچون کاشی کاری های اولیه و خطوط کوفی و ثلث به معرفی می کند. این مسجدها همچون آیینه ای تمام نما از هنر اسلامی در قرن های اولیه شمرده می شود و برای هر گردشگری تجربه ای بی نظیر محسوب می شود.
مساجد دوره سلجوقی با تزئینات دقیق و هنرمندانه کاشی کاری، گچ بری با نقوش هندسی و اسلیمی تزیین می شدند، اغلب مساجد سلجوقی دارای مناره های بلند و ایوان های باشکوه بودند. معماران سلجوقی با بهره بردن از فرم ها و اصول معماری دوره های گذشته ایران همچون ساسانیان و اشکانیان، خصوصاً در زمینه گنبد و گوشواره، مساجدی عظیم و منظم خلق کردند.
این کتاب عنوان می کند که یکی از شاخص تر ین خصوصیت های مساجد سلجوقیان، رواج الگوی چهار ایوانی است. این الگو شامل یک حیاط مرکزی است که چهار ایوان بزرگ در اطراف آن قرار گرفته اند. این سبک از معماری از سنت های ساسانی برگرفته شده و در دوران سلجوقی به گونه ای رسمی و پایدار درآمد. مساجدی مثل مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع زواره و مسجد جامع اردستان، مسجد «شعیا» که نخستین مسجد شهر اصفهان است نمونه هایی برجسته از این سبک هستند
مسجد شعیا
خیابان هاتف قدیمی ترین قسمت از شهر اصفهان است، که در ضلع شرقی آن مجموعه ای نفیس از معماری و تزئینات عهد سلجوقی و صفوی را میتوان مشاهده کرد، مجموعه ای به نام «امامزاده اسماعیل» است که در آن مجموعه یک مسجد بسیار قدیمی بنام مسجد شعیا و مقبره امامزاده اسماعیل که دارای رواق و سردر است و از هر نظر خود نمایی می کند.
صحن آن یک گنبد بزرگ زیبای آجری از نوع گنبدهای چهارسوهای اصفهان را در خود جای داده است.
امامزاده اسماعیل از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است که در جوار خود مقبره شعیای نبی از پیامبران بنی اسرائیل را دارد. مقبره شعیا در زمان امامت امام علی (ع) تبدیل به مسجدی شد که بعدها مسجد شعیا نام گرفت، این مسجد اولین مسجد شهر اصفهان بوده است که ساختمان اصلی امام زاده در زمان صفویه ساخته شده است که اصل بنای آن به قرن اول هجری مربوط است و معماری آن سلجوقی است.
مسجد شعیا یکی از قدیمی ترین مساجد اصفهان است که تلفیقی از معماری دوره های مختلف تاریخی را نمایان می کند این ۲ بنای کهن یادگار دو دوره سلجوقی و صفوی است.
این اثر در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
مسجدهای دوره ایلخانی: ترکیب هنر مغول و اصالت ایرانی
زمان ما را به دوره ایلخانی می برد مسجدهایی را می بینی که بازهم در همان قالب اولیه سلجوقی ادامه یافته اند اما با تزئیناتی که رنگ و بوی هنر مغول دارند. نمونه های شاخص این دوره در اصفهان شامل بخشهایی از مسجد جامع است که با افزودن گنبدهایی دو پوسته و کتیبه های نفیس از دوران ایلخانی جذابیت بیشتری یافته اند.
کتاب های تاریخی مطرح می کنند که زمانیکه هلاکوخان نخستین پادشاه سلسله ایلخانی شد و فرهنگ ایرانی را آموخت به فکر ساخت و ساز آبادانی ایران افتاد و یکی از موضوعات مورد توجه آنها ساخت مساجد در شهرهای فرهنگی چون تبریز و اصفهان بوده است.
کتاب معماری مساجد ایران عنوان می کند: معماری مساجد این دوره نشان دهنده تقاطع فرهنگ مغول و معماری ایرانی است که در ساخت مساجد دوره ایلخانی اصفهان به خوبی دیده می شود.
کاشی کاری در این دوره به اوج خود رسیده است. در این دوره کاشی کاری ها با استفاده از رنگ های زنده و متنوع مانند آبی، سبز، زرد و سفید انجام می شد، نقوش هندسی و گیاهی به عنوان عناصر اصلی در کاشی کاری های این دوره بصورت متقارن و با دقت طراحی می شدند و خطاطی ها ی زیبا و نوشته های مذهبی هم در کاشی کاری ها به کار می رفت.
آنها توانستند سنت معماری چهار ایوانی را که از دوره سلجوقی شروع شده بود با خصوصیت های خاص دوره خود تلفیق کنند و بناهای شکوهمندی را ایجاد نمایند. یکی از این مسجدها که یادگار معمار ایلخانی است «مسجد دشتی» است.
مسجد دشتی
این مسجد به علت داشتن گنبد آجری بسیار بزرگ و با اهمیت، به نام «گنبد مسجد دشتی» هم معروف است.
ساختمان مسجد قدمت دقیقی از سال ساخت آن در دست نیست و هیچ کتیبه ای که نام سازنده یا زمان دقیق ساخت را مشخص نماید، پیدا نشده است.
مسجد دشتی یکی از نامدارترین سازه های دوره ایلخانی است. تا شصت سال پیش در کنار مسجد مناره ای در ارتباط با دوره سلجوقی وجود داشت، ولی اهالی این ناحیه این مناره را کامل ویران کرده و آجرهای آنرا در کارهای عمرانی روستا به کار بردند.
این مسجد در ارتباط با سده هشتم هجری قمری است و در روستای «برآن» در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان جای گرفته و با شماره ثبت ۳۴۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
شکوه و جلال مساجد دوره صفوی: اوج هنر و معماری اسلامی
شکوه واقعی مساجد را در دوره صفوی میتوان به وضوح مشاهده کرد، دورانی که اصفهان به پایتخت هنر و معماری بدل شد. مساجدی چون مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان ساخته شدند، بناهایی که هر توریست را مسحور زیبایی و ظرافت های معماری خود می کنند.
کتاب هنر و معماری صفویه عظمت گنبدها، کاشی کاری های معرق نفیس، گچ بری های ظریف و نقش و نگارها و گل های اسلیمی این مساجد را جلوه ای از هنر بی نظیر ایرانی اسلامی توصیف می کند که در هیچ دوره دیگری به کمال نرسیده است.
در معماری مساجد دوره صفوی بیشتر به گنبدها توجه می شده است در حالیکه در دوره ایلخانیان به گستردگی شبستان ها اهمیت می دادند.
این دوره با آغاز حکومت شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۰۷ هجری قمری شروع شده و خصوصاً در زمان شاه عباس اول به اوج شکوفایی رسی در این بازدید تاریخی زمانی را باید صرف کرد تا محو زیبایی جزییات گچبری ها، کاشیکاری ها و نقوش هنری شد.
هر مسجد با خود داستانی از بزرگان و معماران تاریخ را به همراه دارد که به روح فرهنگی اصفهان رنگ و جلوه ویژه ای بخشیده اند. کاشی کاری ها ی مساجد اصفهان حیاط های وسیع و آرام مساجد فضایی برای تفکر و عبادت گنبدهای فیروزه ای رنگ نمادین از آسمان خط های زیبا روی کاشی ها نشانه هایی از زیبایی و کمال در هنر معماری این دوره شناخته می شوند.
مسجد لنبان و مسجد حکیم و مسجد مصری و مسجد پا در سوخته هم نمونه هایی از مساجد کوچک تر اما پرارزش و زیبا این دوره هستند که در محله های قدیمی اصفهان جای گرفته ا ند و هر کدام نمایانگر ذوق و سلیقه ای خاص هستند.
مسجد پا درخت سوخته یا خیاط ها
مسجد پادرخت سوخته در ارتباط با دوره صفوی است این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۱۲۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است. این مسجد فاصله بسیاری تا بر خیابان اصلی یعنی عبدالرزاق ندارد اما به علت بافت قدیمی آن چندان ماشین رو نیست و بیشتر ترددها پیاده و یا با دوچرخه و موتورسیکلت هم راه است.
به گفته کارشناسان و اصفهان شناسان اطلاعات دقیقی از گذشته مسجد پا درخت سوخته (حاج قاسم علاف) اصفهان و این که چرا عنوان «پا سوخته» به خود گرفته است در دسترس نیست اما طبق روایات قدیمی مشابه درگذشته های خیلی دور در کنار این اماکن مقدس و مساجد درختان بزرگ و قدیمی بوده است که مردم بهر دلیلی آنرا مقدس دانسته و نذر و نیاز و یا دخیل و شمعی روشن می کردند تا به حاجت خود برسند که طعمه حریق شده است و شاید یکی از علل نام گذاری این مسجد به این علت بوده است که درگذشته دور که شکل و شمایل امروزی را نداشته است درختی مقدس و قدیمی در حوالی آن گرفتار سوختگی شده و همین نشان این مسجد قدیمی شده و تا به امروز به همین نام محلی باقیمانده است.
در کتاب «بخشی از آثار ملی اصفهان»، مسجد پا درخت سوخته جزو مساجد عهد قاجاریه معرفی شده است. اما تنها تاریخ موجود در بنا سال ۹۷۵ هجری قمری را نشان داده است و به در قدیمی آن مربوط می گردد و کتیبه سردر مسجد به نام ابوالفتح سلطان میرزا پسر شاه طهماسب اول صفوی هست که بانی مسجد بوده است.
معماری مساجد اصفهان تجلی شکوه و هنر معماری ایرانی اسلامی است که با کاشی کاری های ظریف، استفاده هنرمندانه از فضا و نوآوری های ساختاری همچون گنبدهای ۲ پوسته و ایوان های مجلل، جلوهای بی نظیر خلق کرده است. این مساجد نه تنها مرکزی برای عبادت بلکه نمادی از ذوق هنری و خلاقیت معماران دوره های سلجوقی، ایلخانی و صفوی به شمار می آیند و تاثیر ماندگاری بر معماری اسلامی گذاشته اند.
بطور خلاصه، مساجدی مثل مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع زواره و مسجد جامع اردستان، مسجد شعیا که اولین مسجد شهر اصفهان است نمونه هایی برجسته از این سبک هستند مسجد شعیا خیابان هاتف قدیمی ترین قسمت از شهر اصفهان است، که در ضلع شرقی آن مجموعه ای نفیس از معماری و تزئینات عهد سلجوقی و صفوی را میتوان مشاهده کرد، مجموعه ای به نام امامزاده اسماعیل است که در آن مجموعه یک مسجد بسیار قدیمی بنام مسجد شعیا و مقبره امامزاده اسماعیل که دارای رواق و سردر است و از هر نظر خود نمایی می کند. مسجد دشتی این مسجد به دلیل داشتن گنبد آجری بسیار بزرگ و با اهمیت، به نام گنبد مسجد دشتی هم مشهور است. بگفته کارشناسان و اصفهان شناسان اطلاعات دقیقی از گذشته مسجد پا درخت سوخته (حاج قاسم علاف) اصفهان و اینکه چرا عنوان پا سوخته به خود گرفته است در دسترس نیست اما طبق روایات قدیمی مشابه درگذشته های خیلی دور در کنار این اماکن مقدس و مساجد درختان بزرگ و قدیمی بوده است که مردم بهر دلیلی آن را مقدس دانسته و نذر و نیاز و یا دخیل و شمعی روشن می کردند تا به حاجت خود برسند که طعمه آتش سوزی شده است و شاید یکی از علل نام گذاری این مسجد بدین علت بوده است که درگذشته دور که شکل و شمایل امروزی را نداشته است درختی مقدس و قدیمی در حوالی آن گرفتار سوختگی شده و همین نشان این مسجد قدیمی شده و تا به امروز به همین نام محلی باقی مانده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان قائم در مورد این مطلب