آداب ایرانی در عید ایمانی
باآنکه با وجود وروس کرونا، آداب و رسوم عید با رعایت اصول بهداشتی رعایت می شود اما گونه شناسی این آیین ها ما را به اهمیت عید در بین اقوام ایرانی می اندازد.
عید قربان برای ایرانی ها فقط رویکرد مذهبی ندارد بلکه از نگاهی ملی و قومی هم برخوردار می باشد. گذشته از آداب اسلامی معین شده برای این عید که در بین مسلمانان مشترک است، هر یک از اقوام ایرانی از سنت ها و آداب ویژه ای برای خود برخوردار می باشند. گزارش زیر مروری ست بر این آداب ملی و مذهبی در بین ما ایرانی ها مسلمان.
آداب اسلام در روز عید قربان
روز دهم ذیحجه که روز عید قربان می باشد بسیار روز شریفی است و بعضی از اعمال آن عبارت است از: 1- غسل
غسل در این روز سنّت مؤکد است و برخی از علماء هم آنرا واجب دانستهاند. 2- دعا
خواندن دعاهائی که وارد شده قبل از نماز عید و پس از آن همچون دعای ندبه و دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه که اوّل آن «اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» است و دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه که این گونه آغاز میشود: «یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا یَرْحَمُهُ الْعِبادُ». 3- نماز
نماز عید قربان دو رکعت است: در رکعت اول، پس از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، پس از هر تکبیر یک قنوت بخواند، پس از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید، به رکوع رود، دو سجده بجا آورد، برخیزد و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، پس از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید، به رکوع رود، پس از رکوع دو سجده کند، تشهّد بخواند و نماز را سلام دهد. در روز عید قربان مستحب است که پس از نماز، با گوشت قربانی افطار شود. نماز عید، سورهٴ مخصوصی ندارد، امّا بهتر است در رکعت اول آن، سورهٴ شمس و در رکعت دوم، سورهٴ غاشیه یا در رکعت اول سوره «سبح اسم» و در رکعت دوم سوره «شمس» را بخوانند. همینطور در قنوت نماز عید قربان، هر دعا و ذکری خوانده شود کافیست، امّا بهتر است این دعا خوانده شود: اللّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْریاءِ وَالْعَظَمةِ وَ أهْلَ الجُودِ وَالجَبَرُوتِ وَ أهْلَ العَفْو وَالرَّحْمَةِ وَ أهْلَ التَقّویٰ وَالمَغْفِرَة، أسْئَلُکَ بَحَقِّ هدا الْیوَمِ الّذی جَعَلْتَهُ لِلمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمُحَمّدٍ صَلّیٰاللهُ عَلیْه وَ آلِهِ ذُخْراً وَ شَرَفاَ وَ مَزیداً، أن تُصَلّی عَلیٰ مُحَمّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أنْ تُدْخِلنی فی کُلِّ خَیْرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد وَ أنْ تُخْرِجَنی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آل مُحَمَّدٍ، صَلَوٰاتُکَ عَلَیُهِ وَ عَلَیْهِمْ، اللّهُمَّ إنی أسْئَلَکَ خَیرَ مٰا سَئَلَکَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّٰالِحُونَ وَاعُوذُ بِکَ مِمّا اسْتَعاذَ عِبادُکَ الْمُخْلِصوُنَ
«خدایا ای اهل بزرگی و عظمت و ای شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و ای شایسته عفو و رحمت و ای شایسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق این روزی که قرارش دادی برای مسلمانان عید و برای محمّد صلی الله ضد و آله ذخیره و شرف و فزونی مقام که درود فرستی بر محمّد و آل محمّد و درآوری مرا در هر خیری که درآوردی در آن خیر محمّد و آل محمّد را و برونم آری از هر بدی و شری که برون آوردی از آن محمّد و آل محمّد را که درودهای تو بر او و بر ایشان باد. خدایا از تو خواهم بهترین چیزی را که درخواست نمودند از تو بندگان صالحت و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان صالحت.» 4- تکبیر
خواندن تکبیرات برای کسی که در منا باشد پس از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عید است و آخرش نماز بامداد روز سیزدهم است. و کسانی که در سایر شهرها هستند هم پس از ده نماز از ظهر روز عید تا بامداد دوازدهم این تکبیرات را بگویند. که این تکبیرات بنا بر روایت صحیح در اصول کافی از این قرار است:
اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ و لِلّه الْحَمْدُ اللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الاْنْعامِ وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَبْلانا. خدا بزرگتر از توصیف است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، و ستایش خاص خدا است خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائی کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزی ما کرد از چهارپایان انعام (شتر و گاو و گوسفند) و ستایش خاص خدا است برای آنکه آزمود ما را. و مستحب است که به مقداری که توانایی است این تکبیرات پس از نمازها تکرار شود.
آیین ها و رفتارهای ایرانی در عید قربان در خراسان شمالی
عید سعید قربان در خراسان شمالی بخصوص در میان اقوام ترکمن این استان با آداب و رسوم خاصی برگزار می شود، رسومی که ریشه در فلسفه دینی عید قربان و طینت پاک این مردمان نیک اندیش دارد. عید سعید قربان در بین اقوام و مذاهب مختلف خراسان شمالی باکیفیت و آداب خاصی برگزار می گردد اما آنچه که در میان تمامی آنها مشترک است، قربانی کردن در بامداد روز دهم ذی الحجه و شرکت در نماز عید قربان است. البته انجام مراسم قربانی در میان مردم این استان بعد از شرکت در نماز عید انجام می شود تا آنها ابتدا از خدای خود درخواست برکت و بخشش کنند و آنگاه به شکرانه این لطف بی کران، قربانی کرده و خونی بریزند. ترکمن های اهل سنت خراسان شمالی عید قربان را با کمیت و کیفیت متفاوتی برگزار می کنند؛ در میان آنها عید قربان را یا قربان بایرامی می گویند که از هشتم تا دوازدهم ذی الحجه برگزار می گردد و یا قربان لق خوانده می شود که از دهم تا دوازدهم این ماه است. نظافت و غبارروبی منازل اولین اقدامی است که خانواده های ترکمن خراسان شمالی قبل از فرا رسیدن عید قربان انجام می دهند و بعد از آن در هشتم ذی الحجه در مراسمی که"ایس" به معنای رایحه و بو نامیده می شود؛ نان های سنتی و روغنی به نام"چاپاتی" پخته و در میان همسایه ها توزیع می کنند؛ نان هایی که با رایحه خوش خود پیام آور فرا رسیدن عید سعید قربان هستند. در خوزستان
عید قربان در بین عرب های خوزستان با آیین ھایی ھمراه است. یکی از آداب و رسوم عرب ها در این روز مراسم بیرق زنون به حساب می آید. آنها در این روز به تعداد فرزندان پسر پرچم نصب می کنند.
آنان مراسم بیرق زنون را در شب عید قربان با دعوت خویشاوندان نزدیک به صرف شام انجام می دهند و فردای آن روز ھم گوسفندی قربانی و میان مردم محل و فقرا تقسیم می کنند. برخی اقوام خوزستانی در شب برگزاری این مراسم مبادرت به تهیه و خوردن انواع غذاھای سنتی می کنند. همینطور اعراب خوزستان در روز عید قربان مراسم سنتی دارند به نام یزله که نوعی پایکوبی عربی به حساب می آید. یزله آیینی است که ھم در عزا و ھم در شادی اجرا می شود. در چهارمحال و بختیاری
در چهارمحال و بختیاری شور و شوق عید از همان طلوع بامداد آغاز می شود. مردم این شهر قربانی خویش را تزئین و آرایش می کنند. به چشم گوسفند سرمه می کشند و تکه ای نبات به دهانش می گذارند. پیش از قربانی گوسفند را خوب سیراب می کنند و پارچه ای سبز بر پشتش می بندند. موقع قربانی هم دعای قربانی را می خوانند.
پس از قربانی کردن گوسفند، گوشت آنرا داخل سینی بزرگی می گذارند و برای تقسیم کردن می برند. یکی از سنت های بسیار زیبا در بین اهالی چهارمحال بختیاری کنار گذاشتن کینه ها و ناراحتی های گذشته به بهانه عید است.
در مناطق کردنشین عید قربان بعنوان دومین عید بزرگ در مناطق کردنشین دارای جایگاه ویژه ای است. مردم این مناطق این روز را با آیین ها و سنت های خاص جشن می گیرند. در واقع جشن و آیین های این مناطق ریشه در باورهای کهن و باستانی آنها دارد.
برگزاری آیین دف نوازی و جشن و شادی یکی از آیین های خاص و ویژه این روز در کردستان است. همینطور در این مناطق، شب قبل از عید و بعد از اقامه نماز عشاء، آیین های خاصی در مسجد ها برپا می شود. همینطور در این روز، بیشتر مناطق کردنشین به زیارت اهل قبور و آرامستان ها می روند. از دیگر آداب و رسوم آنها در این روز میتوان به سوراخ کردن گوش دختر بچه هایی که تابحال برای انداختن گوشواره سوراخ نشده است و بردن یک راس گوسفند سفید برای دخترانی که تازه عقد کرده اند، اشاره نمود.
پختن نان در شب عید قربان از دیگر مراسم های این روز در بعضی از مناطق کردنشین است. در این روز خانواده ها در منازل خود نان می پزند و مدت سه روز دست به آن نمی زنند و عقیده دارند با این کار به زیارت خانه خدا می روند. در میان ترک ها
در شهرهای مختلف ناحیه آذربایجان رسم قربانی کردن بسیار پررنگ انجام می شود. عموماً رسم بر این است که اعضای یک طایفه یا یک محله، با هم جمع شده و گوسفند یا گاوی را خریداری می کنند تا آنرا در روز عید، قربانی کنند آنها بخشی از قربانی را به فقرا می دهند. برنج همچون غذاهای اصلی مردم آذربایجان در شب عید قربان است، همینطور پخت کوفته با گوشت قربانی در این روز میان ترک ها معمول است. همینطور در این مناطق رسم است که در این روز، خانواده داماد عیدی شامل گوشت، شیرینی، لباس و … را به همراه چند تن از زنان طایفه بعنوان عیدی به خانه نوعروس ببرند. در سیستان و بلوچستان
در سیستان و بلوچستان این عید میان پیروان تشیع و تسنن به شکل خاص و باشکوهی برگزار می گردد. آنها این عید را یکی از شاخص ترین اعیاد مذهبی خود می دانند. مردم بلوچ عید قربان را مزنین ایید یعنی عید بزرگ می خوانند و در مناطقی آنرا هم عید حاجیان می نامند. بر همین مبنا به مدت سه روز با حضور در منازل بزرگان، سران و ریش سفیدان طوایف به جشن و شادی می پردازند. این قوم در روز عید قربان به بهترین شکل در جامعه ظاهر می شوند. زن و مرد و پیر و جوان خویش را به زیباترین لباس و زیورآلات می آرایند.
در میان ترکمن ها
این عید بزرگترین عید ملی و مذهبی ترکمن ها به شمار می آید. اقوام ترکمن حداقل ۱۰ روز قبل از عید خویش را برای به جا آوردن مراسم عید قربان آماده می کنند. آنها ۲ روز پیش از این عید را روز کُر می نامند و در این روز به نظافت فضای خانه می پردازند، همینطور یک روز قبل از عید قربان هم میان ترکمن ها به قوقون و بوی خوش مشهور است و در این روز مردم به خانه های یکدیگر، نان و روغنی خوش عطر، هدیه می دهند.
عید قربان در بین بلوچ ها
مردم بلوچ عید قربان را عید بزرگ می خوانند و در مناطقی آنرا هم عید حاجیان می نامند. بر همین مبنا به مدت سه روز با حضور در منازل بزرگان، سران و ریش سفیدان طوایف به جشن و شادی می پردازند. این قوم در روز عید قربان به بهترین شکل در جامعه ظاهر می شوند. زن و مرد و پیر و جوان خویش را به زیباترین لباس و زیورآلات می آرایند.
آن ها بعد از اقامه نماز عید در بامداد روز قربان، در منازل خود کار ذبح قربانی را انجام می دهند. گوشت حاصل از قربانی در بسته بندی های مختلف برای فقرا، نیازمندان و هم بخشی از آن برای اقوام و فامیل در نظر گرفته می شود و هر خانواده به اندازه طعام یک روز خود از آن بر می دارد.
همچنین حنابندان، صله رحم، دید و بازدید و حلالیت طلبیدن از شاخص ترین آداب و رسوم آنها در این روز است. پخت کلوچه محلی همچون آداب و برنامه های مردم بلوچستان پیش از عید سعید قربان به حساب می آید.
عید قربان میان قوم عرب
یکی از آداب و رسوم عرب ها در این روز مراسم بیرق زنون به حساب می آید. آنها در این روز به تعداد فرزندان پسر پرچم نصب می کنند. آنان مراسم بیرق زنون را در شب عید قربان با دعوت خویشاوندان نزدیک به صرف شام انجام می دهند و فردای آن روز ھم گوسفندی قربانی و میان مردم محل و فقرا تقسیم می کنند. برخی اقوام خوزستانی در شب برگزاری این مراسم مبادرت به تهیه و خوردن انواع غذاهای سنتی می کنند.
/6262
منبع: قائم
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب